N. Yu. Jo’ruyev

alohida aks ettirilishi mumkin emas.
Haqqoniy xolis takdim etish tamoy ili moliyaviy hisobotlar Foydalanuvchilarda su*yektning moliy aviy holali, muomalalar natijalari, pul mablag’ lari harakati haqida haqqoniy va xolis tasavyur hosil qilishi kerakligini bildiradi.
Tueatileanlik tamoy ili ishonchl ilikni ta'minlash maqsadida moliyav iy hisobotdagi axborot to'liq va tugatilgan bo’lishi kerakligini anglatadi.
Izchillik tamoy ili foydalanuvchilar xo’jalik yurituvchi su’yekming moliyav iy ahvolidagi o’zgarish yo’naîishlarini aniqlash uchun turli davrlardagi hisobotlarni qiyoslash imkoniy atiga ega bo’lishlarini belgilab beradi. Ushbu tamoyilga asosan xo’jalik yurituvchi su’yektning muomalalari xususiyatidagi jidüiy o’zgarishlar yoki hisobotnî taqdim ctish turlarini o*zyartirish lozimligini taqozo etmasa, moliy av iy hisobot bandlarini guruhlashtirish va taqdim qilish tartibi davadan davrga saqlanib qolishi lozim.
O'z vagtidalik tamoyili axborot o'z vaqtida taqdim etilsagina foydali hisoblanishini biIdiradi. Moliyav iy hisobot tuzilgandan keyin roydalanuvchilar ixtiyoriga belgilangan muddalda yetkazib berilmasa, moliy aviy hisobotlaming foydalilik darajasi pasayib ketadi. I-hisobot axboroti asossiz kechiktirilsa, u oz ahamiyatini yo'qotishi mumuin.
Ofsetting f moddalaming o’zaro %planishi) tamoyili aktivlar va pass iv lar o’rtasida o’zaro hisob-k itob qilinishi mu mkin emasligini nazarda tutadi.
Xolislik (ob’yekl iv lik) tamoy i| i nıoliyav iy hisobot su’yektning mol îyaviy ahvol i, faoliyatining moliyaviy natijalati va pul mablag’lari harakati to’g’risida xolis axborot berishi kerak ligini belgilay di. X oli slik tamoy iliga erishish uchun har bir xo’jal ik yurituvchi su’yekt buxgalteriya h isobini y uritish va moliyav iy hisobot tuzishda BHMA va hisob y uritishning asosiy lamoy i llarini qo’ llashi lozim.
Shunday qilib, moliyaviy hisobotni tuzish tamoyillari undan foydalanuvchilaming ma’lumotlarga bo’lgan ehtiyojlarini maksimal darajada sifatli mahsulotlar bilan ta’minlash imkoniyatini beradi.

5. 
   ^MoIiya_{*ı7 ^}^isobotni tuzish oldida n amalga oshiriladigan hisob-kitoblar Moliyaviy hisobotni tuzishdan old in uning ko'rsatkichlari aniqligini ta'minlash
   

maqsadida maxsus hisob-kitoblar amalga oshiriladi.
Shunday hisob-kitoblaming eng asosiysi xo'jalik yurituvchi su'yekt mol-mulki, mablag’lari, debitorlik va krediıorl ik qarzlari va boshqa buxgalteriya hisobi ob'yektIarini inventarizatsiya qilish hisoblanadi.
lnventarizatsiya-korxona mol-mul kini ro'yxat qilish va ma’i umotlami buxgalteriya hisobi ma’lumotlari bilan solishtirishdir. Inventarizatsiya buxgalteriya hisobi usullaridan biri bo’lib, uning yordamida xo'jalik mablag'1arining, korxona boshqa tashkilotlar bilan olib boradigan hisob-kitob munosabatlarining haqiqiy miqdori va summasi hisob ma’1 umotlariga solishtiriladi va ular o'rtasidagi farq topiladi.
Balans va hisobotda aks ettiriladigan ko'rsatkichlaming aniqligini ta’minlash,
o’g’irlik va nobudgarlikchiliklarga qarshi kurash olib borish uchun material, pul
16
mab1ag'larining hammasi va hisob-k itoblar yilda kamida bir marta inventari zatsiya
qilinadi.
lnventarizatsiyaning to’la va q isman turlari mavjud. Korxonaga tegishli mol- mulkning hammasini invcntarizaÎsiya q i lish to"la inventarizatsiya, mol-mul krtİng bir qismıni invcntarizatsiya qilish esa q isman inventarizatsiya deyiladi.
Inventarızatsiya yana rejali va to"satdan qilinadigan inventarizatsiya turlariga ham bo'linadi. Rejali inventari zatsiya y illik hisobot tuzishdan avval o'tkaziladigan, oylik va choraklik tugallanmagan ishlab chiqarish inventarizatsiyas i va boshqa inventarizatsiyalardir. To'satdan qi linadigan inventarizatsiyalar korxona rahbariariga yoki yuqori tashkilot va organlarga ^te_sis^hli ob'yektdagi javobgar shaxsning nojo’ya harakatlari haqida biror xabar ıushganda, korxona faoliyati taftish qilinish i davrida,
o't olish, suv toshishi va boshqa sabablarga ko'ra amalga oshiriladi.
lnventarıxatsiya o'tkazish bo"yicha javobgarlik xo"jalik yurituvchi su’yekt rahbari va bosh buxgalteri zimmasiga yuklatiladi. lnventarizatsiya o'tkazish xo'jal ik yurituvchi su'yekt rahbarinina bujrug’ i bilan amalga oshiriladi. Buyruqda inventarixntsiya o’tkax.ish komıssıyas îning a'xolari ro'yxati, uni o'tkazish muddati, nimalarni inventarizatsiya qilish ko'rsatiladi. Inventarizatsiya o'lkazish komissiyasiga rahbar yok i uning o’rinbosari raisl ik q iladi. Komissiya a'zolari ichida bosh buxgaltcr bo'lishi shart.
Inventarixatsiya ro’yxati hanıma komissiya a'zoiari hamda moddiy javobgar shaxs tomonidan imzo lanishi sharl. Yana moddiy javobgar shaxs «Ushbu inventarizatsiya ro'yxatida ko’rsatilgan moddiy boy liklar mening ko'z oldimda hisoblab chiqilgan va shu moddiy boyliklarni o’z shaxsiy javobgarligimga qabul gildim hamda inventarızatsiya komis.siyasiga mening hech qanday da'vom yo’q» degan mazmunda tilxat beradi.
Invcntarızatsıya qaydnomasi shakli inventarizotsiya qilınayotgan mablag'1ar xususiyallariga ko'p jihatdan bog'l iqdir. Lckin qaydnomada mablag’ning nomi, o'lchov birliği, bahosi, hisob va inventarizatsiya ma'lumotlariga ko’ra qoldig'i, inventarizatsiya natijasi-kamomad va ortiqchalik son va pul ko'rinishida aks ettirilishi lozim. Amalda ko'pchilik hollanda inventarizatsiya ro'yxatiga farq i aniqlangan mablag"lar nomigina kiritiladi. 8u csa ishni birmuncha qısqartiradi. Aniqlangan hamma kamomad va ortiqchalik yuzasidan moddiy javobgar shaxs yozma ^{tushuntirish beradi. Shundan keyin inventarizatsiya komissiyasi inventarizat}siya natijalari bo"yicha tegish li qaror qabul qiladi va bu qaror korxona rahbari tomonidan tasdiqlanadi.
Qarorga muvofiq, ortiqcha chiqqan boyliklar qabul qilinadi. Kamomadlar esa
«Boyliklam ing buzilishidan keladigan nobudgarchilik va kamomad» nomli schyotda hisob qilinadi. So'ngra bu schyotdan me'yor chegarasidagi tabiiy kamayish, ishlab chiqarish xarajatlari schyotlariga, me'yordan ortiqcha kamomad aybdor shaxs hisobiga yoziladi.
Xo alik yurituvchi su'yektlar inventarizatsiya o'tkazishda O’zR Adliya vazirligining 833-son li buyrug’i bilan 1999-yil 2-noyabrda ro'yxatdan o'tkazilgan 19-sonli buxgalteriya hisobi mılliy standarti «Inventarizatsiyani tashkil etish va o’tkazish»ga to"liq amal qiladilar. p ?/
Quyidagi hollarda inventarizatsiya o'tkazilishi shart:
I7
- mulk ijaraga bcrilganda, sotib olinganda, sotilganda, shuningdek davlat
korxonasi qayta tashkil etilganda (davlat tasarru fidan chiqarilganda):
-moliyaviy hisobot tuzish dan oldin, lek ın hısobot y ilining 1 -oktabridan kcyin inventarizatsiya qilingan mulk bundan mustasnodir.
^Bux_B^altcriya hisobi milliy standartining J-son li «Tovar-moddiy rax iralari»ga binoan tovar-moddiy zaxiralar inventarizatsiyası kamida bir yilda kamida bir marta o"tkaziladi. Buxgalteriya hisobi milliy standarlining 5-soni «Asosiy vositalar»ga
binoan asosiy vositalar inventariratsiyasi kamida ikki yilda bir marta o'tkaziladi,
kutubxona fondi esa besh y ilda bir marta invcntarizal si ya qi linadi.
Pul mablag"lari, pullik hujjatlar, q immatlıklar va qat'iy hisobot blankalari bir oyda bir marta, yonilg’i va moylash matcriallari. oziq-ovqat mahsulotlari har c^{horakda inventarixatsiya q i linadi. Qimmaıli metallar tarmoq yo’riqnomalarida} ko’rsatilgan muddatlarda invcntarizatsiya qilinadi.
Bundan tashqari, quy idagi hollarda ham moddiy qimmatliklar inventariratsiya
q i linadi:
-asosiy vositalar va tovar moddiy q immall iklarni qaytadan baholash;
-moddiy javobgar shaxslar almashganda (ishlarni qabul qilish-topshirish
kuniga);
-o'g’ irlik va boshqa nopok voqealar. sh un ingdek qimmatliklarning buzilishi
sodir bo’lgan;
-tabiiy ofat, yong’in, avariya yoki hodisalar bilan bog’liq bo’lgan boshqa favqulodda holatlarda;
-xo'jalik yurtuvchi su'yektlari tu atilgan (qayta tashkil etilgan)da tugatish (bo’lish) balansini tuzishdan oldin va qonunchilik bilan nazarda tuzilgan boshqa hollar.
lnventarizatsiya o'tkazish uchun xo'jal ik y urituchi su'yektlarda quyidagi ıauibda doimiy harakatdagi inventarizatsiya komissiyasi tashkil etiladi:
Korxona rahbari yoki uning yordamchisi (komissiya raisi).
Bosh buxgaÎtcr.
Boshqa mutaxassislar (muhandis, iqtisodchi va sh .k.).
Ichki audit vakili.
Agar ish hajmi ko’p bo’isa, mulklar va moliyaviy majburiyatlar inventarizitsıyasini bir vaqtning o’zida o'tkazish uchun korxona rahbarlarining buyrug’i bilan quyidagi tartibda ishchi inventarizatsiya komissiyasi tashkil ctiladi:
lnventarizatsiya o’tkazishni tayinlangan xo’jalik yurituvchi su'yektning vakili (komissiya raisi);
Mutaxassislat; tovarshunos, muhandis, texnolog, mexanik, ish yurituvchi, iqtisodchi, buxgalteriya xodimi va boshqalar.
Doimiy harakatdagi komissiya quyidagi vaz.ifalami bajaradi:
-qimmatlıklar butligini ta’minlash bo'yicha profilaktika ishlarini olib boradi;
-inventarizatsiya o'tkazishni tashkil etadi, ishchi inventarizatsiya komissiya
a'zolariga maslahatlar beradi;
- invcntarizatsiya natijalarining to’g’riligini tekshiradi;
I R
^{- kamomad va nobudgarchilikka. shuningdek boshqa kamchiliklarg}a ^yo'l qo'ygan shaxslardan olingan tushintirish xatlarini ko’rib chiqadi va aniqlangan kamomad va nobudgarchiliklari to'g’risida takliflar beradi.
O'z navbatida ishchi inventarizatsiya komissiyasi quyidagi vazifalami bajaradi:
-qimmatliklar va pul mablag’ larini saqlash va ishlatısh joylarida i^nventarizatsi_ya
o'tkazadi;
-xo alik yurituvchi su'yektning buxgalteriyasi bilan inventarizatsiya natijasini aniqlashda qatnashadi va kamomadni ouiqchasi bilan qoplash, shuningdek tabi iy kamayish normasi doi rasidagi kamomadni hisobdan chiqarish bo’yicha taklifiar ishlab chiqadi;
-tovar-moddiy qimmatliklarni qabul qilish, saqlash va ^{jo’natish, ularning butl iligi hisobi va nazoratini yaxshilash, shuningdek normad}an ortiq va foydalanilmaydigan material qimmatliklami sotish to’g"risida takl iflas kiritadi.
Ichki inventarizatsiya komissiyasiga quyidagi mas'uliyatlar yuklatiladi:

1. 
   xo'jal ik yurituvchi su'yekt rahbarlarining buyrug’iga binoan inventariZatsiyani o'r vaqtida va belgilangan tartibda o'tkazish;
   
2. 
   tekshirilgan asosiy vositalar, tovar-moddiy qimmatliklar, pul ınablag"lari _•a
   

hisob-kitoblardagi mablag’larni haqiqiy qoldiq ro'yxatiga to’liq va aniq yozish:
v) tovar-moddiy qimmatl iklar narxini aniqlaydigan belgilari (tur, nav, marka. razmer, preyskurant bo’y icha tartib nomeri, artikul va shu kabilar)ni ro"yxatda to'g’ri ko'rsatish;
g) bel gilangan tartibga binoan inventarizatsiya materiallarini to’g’ ri va o'z vaqtida rasmiylashtirish.
Inventarizatsiya komissiyasi inventarizatsiya boshlanish vaqtiga bO’lgan ox irgi ^{kirim va chiqim hujjatlari yoki material va pul mablag’lari harakati to’g’}ris^idagi hisobotlarni ol ishi loxim.
Inventarixatsiya komissiyasining raisi inventarizatsiyagacha (sana) ^{belgisini qo'y ib}, ^{hİSObotga ilova qilingan barcha kirim va chiqim hUjjatlarini imzolaydi. Bu o'z navbatida, hisob ma'lumotlari bo'yicha inventarizatsiyabo}shlanish vaqtiga qolgan mulklar qoldig’ini aniqlash uchun asos bo'ladi.
Inventarizatsiya boshlanish vaqtiga mulklar bo'yicha barcha kİrİm va chiqim ^{hu atlari buxgalleriyaga topshirilganligi yoki komissiyaga berilganligi to'g’risid}a moddiy javobgar shaxslar tilxat beradilar.
^{Inventarizatsiya boshlanishdan oldin komissiya a'zolariga inventarizatsi}yani qachon boshlab qachon tugatish to"g’risidagi buyrug topshiriladi, komissiya ^raisiga esa nazorat plombiri (muhri) topshiriladi.
Basharti mulk inventarizatsiyasi bir necha kun davom etadigan bo'lsa, ish kuni tugashi bilan qimmatliklar saqlanayotgan xonaning eshigi muhrlanishi kerak.
^{Inventarizatsiya qilingan qimmatliklar va ob'yektlar, ularning miqdori ro'yxatd}a nomenklaturasi bo'yicha va hisobda qabul qilingan o'lchov birligida ko'rsatiladi. Bu ro'yxat ishchi inventarizatsiya komissiyasining barcha a'zolari va moddiy javobgar shaxs tomonidan imzolanadi.
Inventarizatsiya ro'yxatining oxirida komissiya tomonidan tekshirish moddiy javobgar shaxslar ishtirokida o'tkazilganligi, komissiya a'zolariga hech qanday da’vo
19
yo qligi va ro"yxatda keltirilgan qimmatl iklarni mas'ul saqlashga qabul qilganligi
to’g"risida moddiy javobgar shaxslar tilxat yozib beradilar.
lnventarizatsiya o’tkazishda invcntarizatsiya bo’yicha tasdiqlangan dastlabki
hisob^ot hujjatlari qo’llaniladi.
Ishchi inventarirotsiya komissiyasi har bir soha (qimmatliklar)ni
inv^{entarizatsiyasi tugagach inventarizatsiya dalolatnomas ini tuzadi. Masalan,}
«Y uk langan koyarlar inventarizatsıya dalolatnomasi», «Y o’ I dagi materiallar va tovarlar inventarızatsiya dalolatnomasi». «Asosiy vositalam i ıugallanmagan ta'mirini iaventarizatsiya dalolatnornasi» va sh. k.
^T ov^{ar-moddiy qimmatliklari, pul mablag'larining inventarizatsiyasini to’g’ri,} o'z vaqtida o'tkazish va tekshirishni to'satdan o’tkazilishini ta'minlash bo'yicha mas'uliyat xo’jalik yurituvchi su'yektning rahbarlariga yuklatiladi. Ular inventarizatsiyani to'liq va qisqa muddat i chida o"tkaxish uchun sharoit yaratib b^{erishlarikerak.}
Inventarizatsiya tugagach o'tkazilgan inventarizatsiya ıo’g’riligini tekshirish uchu^{n nazorat tekshiruvi o'tkazilishi mumkin. Bunday tekshirish inventarizatsiya} o’^{tkazilgan ombor (yoki boshqa joy) ochilmasdan turib inverrtarizatsiya komissiyasi} va moddiy javobgar shaxslar ishtirokida o'tkaziladi. Inventarizatsiyalami nazorat ıekshirishdan o'tkazish natijalari dalolatnoma bilan rasmi3 lashtiriladi va o"tkazilgan in^{ventarizatsiyantio’g’riligini tekshirishni hisobga olish daftarida ro'yxatga olinadi.}
lnventarizatsi^ya va boshqa tekshirishlar natijasida aniq langan mulklaming
buxgalteriya ma'lumot1ari bilan mavjud haqiqiysi orasidagi farq i quyidagicha tartibga
solinadi:
Ortiqcha chiqqan asosiy vositalar, material qimmatliklari, pul mablag’lari va boshqa mulklar kirimga olinib, asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar (9390- s^{chyot) ko'paytiriladi. Aybdor shaxslardan qimmatliklarning ortiqcha chiqqanlik} sabablari to'g’risida tushintirish xati olinadi;
Qimmatliklaming qonunchilik bilan belgilangan norma doirasidagi kamomadi korxona rahbarining buyrug'i biÎan ishlab chiqarish, muomal a xarajatlariga yoki moliyalashtirish (fondlar)ni kamaytirishga o'tkaziladi. Tabi iy kamayish normalari faqat haqiqiy kamomad aniqlansagina qo'llaniladi. Tabi iy kamayish normalari belgilanmagan bo’Isa, sodir bo'1gan kamomad sormadan ortiq kamomad deb hisoblanadi;
Moddiy qimmatliklar, pul mablag'lari va boshqa mulklar kamomadi, shuningdek tabiiy kamayish normasidan ortiqcha nobudgarchiliklar aybdor shaxslardan undirib olinadi. Basharti aybdorlar shaxslar aniqlanmasa yoki aybdor shaxslardan undirib olish sid orqali rad etilgan bo'lsa, kamomad va tovar-moddiy qimmatliklari va pul rnablag'larining inventarizatsiyasini to’g’ri va o'z vaqtida o^{"tkaz.ish va tekshirishni to'satdan o'tkazilishini ta’minlash bo'yicha mas'uliyat} xo'jalik yurituvchi su'yektning rahbarlariga yuklatiladi. Ular inventarizatsiyani to'liq va qisqa muddat ichida o’tkazish uchun sharoit yaratib berishlari kerak.
Inventarizatsiya tugagach o"tkarilgan inventarizatsiya to’g"riligini tekshirish uchun nazorat tekshiruvi o'tkazilishi mumkin. Bunday tekshirish inventarizatsiya o'tkazi1gan ombor (yoki boshqa joy) ochilmasdan turib inventarizatsiya komissiyasi va moddiy javobgar shaxslar ishtirokida o'tkaziladi. lnventarixatsiyalami nazorat
10
tekshirishdan o'tkazish natijalari dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi va o'tkazilgan inventarizatsiyani to’g’riligini nazorat tekshirishni hisobga olish daftarida ro'yxatga olinadi.


î.6. û4oliygviy hisobotni taqdim qilish tarkibi

Moiiyaviy hisobotlar ma"lum bir hisobot da¥ri yoki ma'lum bir hisobot sanasi bo’yi cha tuziladi. Bunda buxgalteriya balansi va hisobvaraqlardagi qoldiqlar bo'yicha ma" lumotlar ma’ i um bir sanaga yakunlanadi, moliyaviy hisobot shak I larining qolganiari esa ma’lum bir davr uchun tuziladi.

Moliyaviy hisobotning hisobot davri l-yanvardan 31 -dekabrigacha bO”lgan davr
kalendar yil hisoblanadi.
Moliyaviy hisobot qonun hu atlarida ko"rsatilgan hollarda kalendar yılidan
farqli ravishda davrlar bo'yicha (oy, chorak uchun) ham taqdim etilishi mumkin.
Moliyaviy hisobotlar uchun hisobot kuni hisobot davrining oxirgi kalendar kuni hisoblanadi. Su'yektning buxgalteriya balansi uchun hisobot kuni 31 -dekabr hisoblanadi, moliyaviy natijalar to’g’risidagi yillik hisobot uchun hisobot daVfİ 1- yanvardan 31 -dekabrigacha bo'lgan davr hisoblanadi.
Korxonaning yillik moliyaviy hisoboti mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, to'liq nusxalarda quyidagi foydalanuvchilarga hisobot yilidan keyingi y ilning 15- fevraligacha bo’lgan muddatda taqdim etil ishi shart:

• 
  korxonaning mulkdori hisoblangan (davlat mulkini boshqarishga vakolatli bo’lgan organlarga, qalnashchilarga, ta'sischilarga) ta'sis etish to'g risidagi hujjatlar asosida;
  

— davlat soliq idoralariga;

• 
  qonun hujjatlariga muvofiq boshqa organlarga.
  

Moliyaviy hisobotni boshqa foydalanuvchilarga taqdim etish tarkibi mustaqil ravishda korxona rahbariyati (unig mulkdorlari va ta'sischilari) tomonidan tartibga solinadi va korxonaning hisob siyosatida ko'zda tutiladi.
Moliyaviy hisobot tuzilganda quyidagilar ta'minlanishi kerak:
-hisobot davri ichida amalga oshirilgan hamma xo’jalik operatsiyalari va pul mablag'lari, asosiy vositalar, moddiy qimmatliklar va hisob-kitoblaming to’1a aks ettirilishi;
-analitik hisob ma’lumotlarining har oyning birinchi sanasida bo’lgan tegishli sintetik schyotning oborot va qoldiq summalari bilan bir xilligi;
-buxgalteriya hisoboti va balanslari ko’rsatkichlarining sintetik va analitik hisob ma’lumotlari bilan bir xilligi.
Yuqorida keltirilgan asosiy shartlami bajarmasdan tuzilgan buxgalteriya hisoboti va balanslari noto’g’ri tuzilgan deb hisoblanadi. Buxgalteriya hisobotini ^{tuzishdan oldin hisobotning to’g’ri va real} t^{uzilishinito’la ta'minlay oladigan zarur} ishlar qilinishi shart. Joriy buxgalteriya hisobot ma'lumotlarini umumlashtirish, sintetik va analitik schyotlarda hamma xo alik operatsiyalarini aks ettirish, sinteti£ hamda analitik schyotlar bo'yicha oborot qaydnomaiarini tuzish va ular bo'yicha qoldiq summalarini aniqlash va boshqa ishlar buxgalteriya hisoboti tuzishdan avval bajarilgan bo'lishi kerak.
21
ho'jalik yurituvchi su'yektlaming yillik moliyaviy hisobotlari manfaatdor su“yektlar: banklar, birjalar, investorlar, kreditorlar va shu kabilar uchun oshkora hisoblanadi. Manfaatdor shaxslar yillik moliyaviy hisobot bilan tanishısh va nusxa ko“chirish xarajatlarini qoplab, uning nusxasini olish huquq iga egadirlar.
Ochiq turdagi hissadorlik jamiyatlari, sug’una kompaniyalari, banklar, fond va tovar birjalari, investitsiya fondlari va boshqa moli ya muassasalari har y ili moliyaviy hisobotni undagi ma’ lumotlarning to’g’riligi auditor tomonidan tasdiqlangandan ^so’_•s hisobot tugagandan keyin 1 -maydan kechiktirmay e'lon qiladilar.
l3undan tashqari, aksiyadorlik jamiyatlarining moliyaviy hisobotlari gazetalar,
jurııallar va bulletenlarda yoki qonunchilikda ko’xda tutilgan muddatlarda alohida
c'lon qilinishi kerak.

Mo ı av y hisobotni taqdim etish davriyligi

Moliyaviy hisobot shakli Taqdim
1.6.1-jadval


etishning

Buxealieriya balansi-1 -shakl

Moliyaviy natijalar to’g’risida hisobot-

2. 
   shak I Asosiy vositalar harakati to"g’risida hisobot-3-shakl Pu1 oqimlari to'g’risidagi hisobot Xususiy kapital to’g'risidagi hisobot
   

LJehitorlik na kreditorlik qarzlari to'g’risida
ma*lumotnoma
davriyliiq
fiar chorakda har chorakda
_
yillik
har chorakda
yillik
har chorakda

7. 
   Xalqaro amaliyotda qo'1laniladigan moliyaviy hisobotlar tarkibi va tuzilishi
   

Xorijiy mamlakatlar amaliyotida molıyaviy hisobot ko'rsatkichlariga alohida ahamiyat beradi. Moliyaviy hisobot ko'rsatkichlari tashqi foydalanuvchilar uchun asosiy axborot manbai hisoblanadı. Rivojlangan xorij iy mamlakatlarda moliyaviy hisobot buxgalteriya balansi, moliyaviy natijalar to"g’risidagi hisobot, pul oqimlari ıo’g"risidagi hisobot, taqsimlanmagan foyda to’g’risidagi hısobot va xususiy kapital to’g"risidagi hisobotni o'z ichiga oladi. Bizning mamlakatimizda alohida hisobot shakli sifatida kiritilgan «Asosiy vositalaming harakati to’g’risida»gi hisobot alohida e'tirof etilmagan.
Moliyaviy hisobot ko'rsatkichlari o'zaro bog'liq bo'1ib, faqat bundan «Pul
oqimlari to’g’risida»gi hisobot mustasnodir.
Moliyaviy hisobot shakllarining asosiy yakuniy ko'rsatkichlari bir-biri bilan uzviy bog'liqdir. Moliyaviy natijalar to’g'risidagi hisobotning sof foyda summasi, taqsimlanmagan foyda va xususiy kapital to’g’risidagi hisobotning xuddi shunday nomdagi ko'rsatkichiga teng bo'lishi lozım. Aks holda moliyaviy hisobot ko'rsatkichlarining mosligi va haqqoniyligiga putur yetadi. Shuningdek, xususiy kapital to’g’risidagi hisobotning yakuniy o’zlik kapital i summasi buxgalteriya ^{balansinıng yakuniy xususiy kapital summasiga teng kelishi l}ozim.
22

Rivojlangan xorijiy mamlakatlar amaliyotida qo’llanilayotgan moliyavi_y hisobot shakllarining tuzilishi bizning mamlakatimixda go’1 lanilayotgan moliyaviy hisobot shakllaridan farq qiladi.
Bizning mamlakatimizda qo’ llanilayotgan buxgalteriya balansida aktivlar ularning ishlab chiqarish jarayonida ishtirokidan kelib chiqqan holda, eng avvalo, ^{uzoq muddati i aktivlar va keyin joriy aktivlar joylashtirilgan bo'lsa, rivojlan}gan ^{xorijiy mamlakatlarda qo’llanilayotgan buxgalteriya balansida aktivlar li}kvidlilik darajasiga qarab joylashtirilgan. Shuningdek, balansning passiv qismida majburiyatlar muddatlarini hisobga olgan holda joylashtiri _s^{an.
Moliyaviy natijalar to'g’risidagi hisobotning xorij iy mamlakatlar amaliyotid}a
qo'llanilayotgan shakli ko'rsatkichlari bizning mamlakatımizdagidan farq qiladi. Ushbu hisobot shaklida moliyaviy natijalar faoliyat ıurlari—asosiy, moliyaviy va investitsion faoliyat bo'yicha aniqlanadi. Mamlakatimizda esa moliyaviy natija asosiy va moliyaviy faoliyat bo'yicha aniqlanadi. Shuningdek, rivojlangan xorijiy mamlakatlarda ushbu hisobot shakli turli nomlar bilan ataladi.
Jumladan, «Foyda va zararlar to’g’risida»gi hisobot deh ham nomlanadi_. Ammo
ular mazmun jihatdan bir-biriga juda ham yaqin.
^{Taqsimlanmagan foyda to’g’risidagi hisobot mamlakaıimida qo"llanilm}aydi. ^{Ushbu hisobot shaklini turish juda oddiy, shu bilan birgalikda uning ko'r}satkichlari xo'jalik yurituvchi su’yektning moliyaviy mustahkaml igini belgilab beradi. Chunki, lqtisofiy inqirozning integractiyalashuvi sharoitida qaysi xo'ja1ik yurituvchi su’yektda taqsimlanmagan foyda mavjud bo’Isa va uning summasi uzluksiz ravishda
o"sib borsa, bu har xil moliyaviy xarakterdagi risk lar uchun mustahkam zaxira
jamg’armasining mavjudligini ko’rsatadi.
Xususiy kapital to’g"risidagi hisobot shaklida mamlakatimixdan farqli o’ larOq
uroq muddati i moddiy aktivlar to’g’risida ham ma'lumotlar mavjud bo'ladi.
Pul oqimlari to’g"risidagi hisobot shakli bixning mamlakatimizdagidan unchalik katta farq q ilmaydi. Ammo xo'jalik yurituvchi su’yekt faoliyati uchun o'ıa mühim hisoblanadi. Uni tuzishda bevosita va bilvosita usullar qo’llaniladi.

7.