N xojiyeva, B. Sharipov, sh. Muxsinov

§ 15. 2. Programmalıq támiynatqa xizmet ko'rsetiw túrleri

E. B. Swanson daslep xızmettiń ush qatlamın anıqladi: dúzetuvchi, kelisiwshi hám jetilisken. Keyin Lientz hám Swanson (1980) programmalıq támiynattıń tórtew qatlamın katalogǵa kirgizdiler. Sandan berli alar ISO/IEC 14764:2006 da jańalanǵan hám xalıq aralıq ko'lemde standartlastırılgan :

- Dúzetuvchi xizmet ko'rsetiw: anıqlanǵan shınıǵıwalalardi saplastırıw ushın jetkezip berilgennen keyin programmalıq o'nimdi reaktiv modifikatsiya qılıw;
- Maslasıwshı xizmet ko'rsetiw: o'zgeriwshen yamasa o'zgeriwshen ortalıqta programmalıq o'nimnen paydalanıw múmkinshiligin saqlap qalıw ushın programmalıq o'nimdiń jetkiziwden keyingi modifikatsiyası ;
- Qátesiz texnikalıq xizmet ko'rsetiw: nátiyjelililik yamasa xizmet ko'rsetiw qábiletin jaqsılaw ushın programmalıq o'nimdiń jetkiziwden keyingi modifikatsiyası ;
- Profilaktikalıq xizmet ko'rsetiw: programmalıq o'nim degi jasırın qátelerdi haqıyqıy qatege aylanıwınan aldın anıqlaw hám ońlaw ushın programmalıq támiynat o'nimin jetkiziwden keyingi modifikatsiyası.
Joqarıda aytılǵanlardıń barlıǵı málim bolǵan o'zgertiw zárúrshiligi ámeldegi bolǵanda júz baladı. Eger bul taypalar Warren (1999 ), Shepin (2001), hám basqalar sıyaqlı ko'plegen avtorlar tárepinen keńeytirilgen bolsa -de, xalıq aralıq standart ISO/IEC 14764:2006 tiykarǵı tórtew taypanı saqlap qaldı. Jaqında programmalıq támiynatqa xizmet ko'rsetiw hám rawajlandırıw xarakteristikaları ontologiyalar (Kitchenham (1999 ), Deridder (2002), vizcaíno (2003), Dias (2003), hám Ruiz (2004)) járdeminde ko'rsetilgen, bul ko'plegen evolyutsion processlerdiń xarakteristikaın boyitdi.
Ámeldegi tendentsiyalar hám usıllar basqıshlı model dep atalatuǵın jańa programmalıq támiynat evolyutsiyası modeli járdeminde prognoz etiledi. Basqıshlı model zamanago'y programmalıq támiynattı islep shıǵıw ushın onsha uyqas bolmaǵan hám programmalıq támiynat evolyutsiyasına úles qosıw qıyın bolǵan quramalılıqları sebepli tez o'zgerip turatuǵın dástúriy analiz ornına engizilgen. Ápiwayı basqıshlı modelde besew bo'lek basqısh (dáslepki islep shıǵıw, rawajlandırıw, xizmet ko'rsetiw, basqıshpa-basqısh biykarlaw etiw hám jabıw) bar.
- KHBennett hám vT Rajlich pikirlerine ko're, tiykarǵı úles " xizmet ko'rsetiw" basqıshın evolyutsiya fazalarına bolıw, keyin bolsa xizmet ko'rsetiw hám basqıshma - basqısh biykarlaw etiw basqıshları esaplanadı. Birpara funksiyaları ámeldegi bolmaǵan programmalıq támiynat sistemasınıń birinshi versiyası dáslepki islep shıǵıw processinde islep shıǵıladı hám alfa basqıshı dep de ataladı. Biraq, bul basqıshda jaratılǵan arxitektura keleshekte hár qanday o'zgertiw yamasa ońlawlarǵa dús baladı. Bul basqısh daǵı siltemelerdiń ko'pshiligi stsenariylerge yamasa ámeliy izertlewlerge tiykarlanadı. Alınǵan bilim dáslepki rawajlanıwdıń taǵı bir zárúrli nátiyjesi retinde belgilenedi. Bunday bilimler, atap aytqanda domen haqqındaǵı bilimler, paydalanıwshı talapları, biznes qaǵıydaları, siyasatları, qararları, algoritmları hám basqalar, programmalıq támiynattı rawajlandırıw ushın tiykar baladı. Bilim de evolyutsiyanıń keyingi basqıshı ushın zárúrli faktor bolıp ko'rinedi.
- Aldınǵı basqısh tabıslı juwmaqlangandan keyin (hám keyingi basqıshqa o'tiwden aldın onı tabıslı juwmaqlaw kerek), keyingi basqısh evolyutsiya basqıshı baladı. Paydalanıwshılar óz talapların o'zgertirip turadılar hám sonıń menen birge, birpara jaqsılanishlar yamasa o'zgerislerdi ko'riwdi abzal ko'redi.
Bul faktor sebepli programmalıq támiynat sanaatı tez o'zgeriwshen ortalıq máselelerine dus kelip atır. Usınıń sebepinen, evolyutsiyanıń maqseti programmanı turaqlı o'zgeriwshen paydalanıwshı talapları hám operatsion ortalıqqa maslastırıw bolıp tabıladı. Aldınǵı basqıshda jaratılǵan qosımshanıń birinshi versiyasında ko'plegen qáteler bolıwı múmkin jáne bul qáteler ámeliy izertlewler yamasa stsenariyler sebepli ayriqsha hám anıq talaplar tiykarında evolyutsiya basqıshında dúzetiledi.
- Programmalıq támiynat evolyutsiya dáwirinen chiqmaguncha turaqlı túrde rawajlanıp baradı hám odan keyin xizmet ko'rsetiw basqıshına o'tedi. Bul basqısh programmalıq támiynattıń jetikligi dep de ataladı. Bul basqıshda tek kisi o'zgerisler kiritiledi.
- Keyingi basqısh, yaǵnıy basqıshpa-basqısh biykarlaw etiw, endi bul arnawlı programmalıq támiynat ushın xızmet ko'rsetpeydi. Biraq, programmalıq támiynat ele de islep shıǵarıw processinde baladı.
- Aqır-aqıbetde, toqtatıw basqıshı. Programmalıq támiynattan paydalanıw o'shiriledi yamasa toqtatıladı hám paydalanıwshılar almastırıwǵa jiberiledi.