N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdiraz а kov, M. X. Ashurov

Gaz quvurining gidravlik hisobi. 
Magistral  gaz  quvurini gidravlik  hisobida  quvurdagi  bosimni  yo`qotilishi, gaz 
quvurining  o`tkazuvchanlik  qobiliyati,  kompressorlar  orasidagi  masofa  aniqlanadi. 
Sutkalik gaz o`tkazuvchanlik qobiliyati quyidagi ifoda orqali aniqlanadi. 
 
q=Q
y
/365
·
k
y
 ; m
3
/sut. 
 
bu  yerda 
Q
y
 
–
  yillik  haydalgan  gaz  miqdori; 
k
y
 
–
  yillik  o`rtacha  gaz  ishlatish 
notekisligini ko`rsatuvchi koeffitsiyent. 
Magistral  gaz  quvurlaridan  haydalayotgan  gaz  bosimi 
0,3  MPa
  dan  baland 
bo`lgan hamda boshlang`ich va oxirgi nuqtasidagi farq 
200 m
 dan baland bo`lmagan 
hol uchun quvurning o`tkazuvchanlik qobiliyati quyidagi ifoda orqali aniqlanadi: 

---

68 
 
q=0,326
·
10
-2
·
 
D2,5
·√
P
1
2
-P
2
2
/λ
ish
·Δz
o’r
·т
o’r
·ℓ.
 
 
bu  yerda 
q 
–
  quvurning  o`tkazuvchanlik  qobiliyati,  mln.  m
3
/sut,  (20
o
  va  760 
mm.sim.ust da); 
D 
–
 quvurning ichki diametri, m da; 
P
1
 va 
P
2
 
–
 gazning boshlang`ich 
va oxirgi bosimi, 
Pa
 da; 
λ
 - ish gidravlik qarshilik koeffitsiyenti; 
Δ
 
–
 gazning havoga 
nisbatan  zichligi; 
Z
o’r
  -  gaz  quvuri  uzunligi  bo`yicha  gazning  o`rtacha  yuqori 
siqiluvchanlik  koeffitsiyenti; 
T
o’r
–
  quvur  uzunligi  bo`yicha  haydalayotgan  gazning 
o`rtacha harorati, K; 
ℓ 
-gaz quvurining hisoblanayotgan uzunligi, m. 
Gidravlik qarshilik koeffitsiyenti quyidagi umumiy formula orqali aniqlanadi: 
 
λ
ish
=0,067(158/Re+2k
e
/D)-0,2 
 
bu yerda 
Re
 
–
 Reynolds soni; 
k
e
 
–
 quvurning ekvivalent g`adir 
–
 budurligi. 
Reynolds soni quyidagicha aniqlanadi. 
 
Re=18,1
·
g 
Δ/Dμ
2 
 
bu yerda 
μ
2
 
–
 gazning dinamik qovushqoqligi, gazning quvur bo`yicha oqish rejimiga 
ko`ra (
Re=2000 
–
 3000
) bo`lganda 
 
λ
ish
=0,067(158/Re+2k
e
/D)-0,2=0,1844/Re-0,2 
 
Kvadrat rejimda gidravlik qarshilik koeffitsiyenti 
Re
 soniga bog`liq bo`lmaydi. 
U holda quyidagicha topiladi. 
λ
i
sh
=0,067(2
·
k
e
/D)-0,2 
 
Gidravlik  qarshilik  qiymati  quvurning  yangi  eskiligiga  va  uning  qismining 
g`adir 
–
  budirlik  ko`rsatkichlariga  hamda  oqish  rejimiga,  bir  rejimdan  boshqa 
rejimiga  o`tishlariga  bog`liq  bo`lgan  holatiga  va  boshqalar  hisobga  olinib, 
λ
  ish 
qiymati aniqlanadi. 
Yuqoridagi  keltirilgan  ifodalarni  hisobga  olib,  kompressor  orasidagi  masofa 
quyidagi ifoda yordamida hisoblanadi. 
Kvadrat rejimda, kompressorlar orasidagi masofa quyidagicha aniqlanadi. 

---

69 
 
ℓ=(А·
d
ich
-2,6)
 2
/Δт
o’r
·
z
o’r
 
·
P
1
2
-P
2
2
/g
2 
 
O`tish rejimida kompressorlar orasidagi masofa 
ℓ=(А′·
d
ich
-2,6)
2
/
Δт
o’r
·
z
o’r
·λ·
P
1
2
-P
2
2
/g
2 
 
bu yerda 
ℓ
 - kompressor stansiyasi orasidagi hisobli oraliq, km. 
A=1,67
·
10
-6
g
φ
Ye
 (kvadrat rejimda); 
A′q0,33Ä·
10
−
6
g
φ
Ye
  (o`tish  rejimda) 
g
 
–
  gaz  oqish  rejimini  kvadrat  rejimidan 
farq  qilishini  ko`rsatuvchi  koeffitsiyent,  kvadrat  rejimda 
gq
1
ga  teng. 
Ψ
 
–
  quvur  tagi 
xalqalarini  hisobga  oluvchi  koeffitsiyent.  Agar  xalqalar  bo`lsa 
φ
  =  1
  ga  teng. 
Ye 
–
 
quvur ichki yuzasini hisobga oluvchi koeffitsiyent. Yangi quvurlarni oxiridagi bosim 
tegishlicha quyidagi ifodalar orqali hisoblanadi. 
 
Kvadrat rejimida:   


2
6
,
2
2
'
'
2
ich
r
o
r
o
bosh
ox
d
A
l
q
Z
T
p
P






   
O`tish rejimida: 
 
 


2
6
,
2
'
2
'
'
2
ich
r
o
r
o
bosh
ox
d
A
l
q
Z
T
P
P








 
 
Quvurda  gazlar  harakatlanganda  bosim  pasayib  boradi.  Quvurni  boshidan 
uning  uzunligining  istalgan  nuqtasidagi  bosimning  o`zgarishi  quyidagi  ifoda  orqali 
aniqlanadi: 


l
x
P
P
P
Px
2
2
2
1
2
1



 
 
bu yerda 
P
x
 
–
 quvurni boshidan 
x
 uzoqlikda joylashgan nuqtadagi bosimi. 
Gaz  quvurini  uzunligi  bo`yicha  kompressorlar  soni  quyidagi  ifoda  orqali 
aniqlanadi: 
;
l
L
n

 dona 
 
bu yerda 
L
–
quvurning umumiy uzunligi, km; 
ℓ 
- kompressorlar orasidagi masofa, km. 

---

70 
 
Gaz quvurining optimal diametrini tanlash. 
Gaz quvurini maqbul diametrini aniqlash uchun uch xil diametrdagi gaz quvuri 
bo`yicha  sarf  bo`ladigan  xarajat  aniqlanadi.  Buning  uchun  har  bir  quvur  diametri 
bo`yicha iqtisodiy va gidravlik hisob ishlari amalga oshiriladi. Qaysi bir diametrdagi 
gaz  quvurida,  kapital  va  ishlatish  harajatlarining  yig`indisini  tashiladigan  gaz  hajmi 
birligiga  bo`lgan  nisbati,  gaz  quvuri  uzunligi  birligida  kichik  qiymatga  ega  bo`lsa, 
o`sha diametrdagi gaz quvuri maqbul hisoblanadi. 


]
/
ln*
/
[min
310
310
3
km
m
m
gsum
l
q
C
q
C
C
k
r
sol





 
 
bu yerda 
С
sol
 
–
 kompressor stansiyalari va quvur uzunligi bo`yicha solishtirma kapital 
xarajatlar  yig`indisini  tashiladigan  gaz  hajmi  birligiga  bo`lgan  nisbati; 
C
r
  va 
C
k
 
tegishli quvurni chiziqli bo`limi bo`yicha (
ming
·
so`m/km
) va kompressor stansiyalari 
bo`yicha  (
ming  so`m
da) keltirilgan xarajatlar; 
310
 
–
  taxminiy  bir  yillik ish  kuni; 
ℓ
 - 
hisobli bo`lim uzunligi, km.