N. T. Alimxodjayeva z. A. Ikramova

Ahamiyati va vazifalari
. Oqsillar yer yuzidagi barcha tirik mavjudotlarning 
asosi bo‗lib hisoblanadi va organizmda turli vazifalarni bajaradi. Oqsillar teri 

---

246 
tarkibiga, odam va hayvonlarning, turli organizmlarning asab va muskul 
to‗qimalari tarkibiga kiradi. Oqsillar hujayraning qurilish materiali, ular 
organizmdagi barcha hayotiy jarayonlarni amalga oshiradi va muhim funksiyalarni 
bajaradi. Masalan, katalitik, transport, ozuqa-zahira, energetik, himoya kabi 
vazifalarni bajaradi. 
Katalitik
funksiyasi- organizmning hayot faoliyatini 
ta‘minlovchi doimiy boradigan turli tuman reaksiyalar spetsifik oqsillar –
fermentlar bilan ta‘minlanadi. Ular biologik katalizatorlar bo‗lib, reaksiyalarni 
boshqaradi. 
Transport funksiyasi 
- gemoglobin qonda kislorod tashuvchi oqsildir.
Proteinlar qonda yog‗lar, ba‘zi gormonlar, vitaminlar, metall ionlari bilan 
kompleks hosil qilib, ularni tegishli to‗qimalarga etkazadilar. Lipoprotein oqsili 
yog‗simon moddalarni jigardan boshqa organlarga tashiydi. Turli organlarning ish 
faoliyatini boshqaruvchi gormonlar oqsildan tashkil topgan. Insulin gormonini 
oshqozon osti bezi ishlab chiqaradi va uning yetishmasligi natijasida organizmda 
uglevodlar almashinuvi buzilishi kuzatiladi, va qandli diabed kasalligini keltirib 
chiqaradi.
Ozuqa-zaxira funksiyasi- 
ko‗pgina o‗simliklarning urug‗larida zahira 
oqsillar to‗planadi. Ular to‗qimalarda, tuxumda, o‗sayotgan homilada, va sutda 
bo‗lib, ular yordamida organizmga kirib keladi, va zahira holda bo‗lsa, zarur 
bo‗lgan sharoitda sarflanadi. 
Energetik funksiyasi
– 1g oqsil to‗la parchalanganda 
17,15kj yoki 4,1kkal energiya ajralib chiqadi. 
Struktura funksiyasi – 
odam 
tanasining ko‗pgina qismini – 20% ini oqsillar tashkil qiladi. Agar muskul va 
jigarda 22% oqsil bo‗lsa, miyada 11%, yog‗ to‗qimalarida esa, 6% bo‗ladi. 
Terining shoh qatlami, soch, tirnoq keratin oqsillaridan tuzilgan, miozin va oktin 
muskullarda uchraydi. 
Himoya funksiyasi – 
odam va hayvon organizmlarida tashqi 
muhitning noqulay faktorlariga va ichki muhit doimiyligining buzilishlariga qarshi 
xilma-xil himoya mexanizmlari vazifasini bajaradi. Qon tarkibidagi immunoglobin 
oqsili qonga kirgan virus va bakteriyalarni sezadi va zararsizlantiradi. Bu oqsilning 
yetishmasligi spid kasalligiga olib keladi. Shuningdek, oqsil tabiatiga ega bo‗lgan 
antitelalar organizmni infeksiyadan himoyalaydi. Organizmga oqsillar oziq-
ovqatlar orqali kirib keladi. Masalan, sut oqsilga boy bo‗lib, uning tarkibiga 

---

247 
kazein, albumin va globulinlar kiradi. Kazeindan hazm jarayonida hosil bo‗lgan 
moddalar miyadagi qon aylanish jarayoniga ijobiy ta‘sir ko‗rsatadi, globulinlar 
immunitet hosil qiladi. Sut va sut mahsulotlari iste‘mol qilgan kishilarning bosh 
miya nozik strukturalari tez rivojlanadi. Sutdan tashqari go‗sht, baliq va tuxumlar 
ham oqsilga boydir.