N. S. Safaev, N. A. Mirashirova, N. G. Odilova, Sh. D. Turabekova, Sh. K. Karimova

Ong faoliyat maqsadining anglanganligi,
kelajakda sodir bo’ladigan 
hodisalami tushunchalar orqali modellashtirish, umuminsoniy tushunchalar, 
bilimlar tiziraida harakatlarining natijalarini oldindan sezish kabi xususiyatlarga 
ega. Inson oldindan ko’ra oladi,o’z harakatlaridan kutilayotgan natijalarni 
rejalashtiradi, ularga erishishning muvofiq usul va vositalarini tanlaydi.
4. 
Shaxs ongi ijtimoiy ong
bilan belgilanadi. Ijtimoiy ongning to’rt xil 
shakli mavjud: 
fa n -
ilmiy bilimlar, tasawurlar, kontseptsiyalar va 
dunyoqarashlar yo’nalishlari tizimi; ijtimoiy ongning 
jamiyat qonunlari sohasi
-
ma’lum jamiyatning ahloqiy, g’oyaviy, siyosiy va huquqiy qadriyatlar va 
qoidalar tizimi; 
san’at -
voqelikni tasviriy vositalar orqali ma’naviy-amaliy 
o’zlashtirishning maxsus turi, inson turmush tarzining turli tomonlarini tasviriy 
modellashtirish; din, e’tiqod - o’zida yuksak sifatlami mujassamlashtirgan 
g’ayritabiiy kuchlarga ishonish, e’tiqodli odamlaming mhiy tayanchi.
Ijtimoiy ongning barcha shakllari birgalikda g’oyaviylikni - insonlaming 
voqelikka va bir-birlariga bo’lgan munosabatni, jamiyat hayotiy faoliyatini 
boshqaruvchi tub negizli qadriyatlar, asosiy g’oyalar tizimini shakllantiradi.
5. 
Ong o ’zlikni anglash, shaxsiy refleks
bilan bog’liq. Inson o’z atrofidagi 
olamni anglashda o’zini u bilan taqqoslaydi. 
O ’zlikni anglash
- bu insonning 
olamga nisbatan ahamiyatga molik hamda zarur, shuningdek, shaxsiy 
munosabatlar tizimi.
Ong inson psixikasining xossasi sifatida 
bidominantlik
- shaxs ichki 
kommunikatsiyasi, insonning o’zi bilan bo’lgan muloqoti mexanizmi orqali 
amalga oshiriladidi. Va bu shaxsning ichki dialogi ijtimoiy mezonlar bilan 
belgilanadi.
Voqeiy hodisalar ong orqali 
intentsional
( lot.dan intentio - intilish) - har 
taraflama tanlagan holda inson amaliyotida tutgan o’rniga bog’liq ravishda aks 
ettiriladi. Ong tafakkurga nisbatan kengroqdir. U o’zida psixik faoliyatning
72

---

barcha shakllari: olamni hissiy aks ettirish, ilmiy bilish, psixik o’zini 
boshqarishning 
hissiy-iroda 
sohasining 
jamlangan, 
tashqi 
olamning 
birlashtirilgan, yaxlitlangan aksidir.
Shunday qilib, 
ong
- psixik taraqqiyotning yuksak darajasi bo’lib, ob’ektiv 
reallikka nisbatan faqat insonga xos bo’lgan odamlar ijtimoiy-tarixiy 
faoliyatining umumiy shakllari vositasidagi ob’ektiv reallikka bo’lgan 
munosabatdan iborat.
Amaliy nuqtai nazar bo’yicha ong sub’ekt ichki olamining bevosita ko’z 
oldidagi sezgi va aqliy obrazlarining uzluksiz o’zgaruvchi yig’indisi sifatida 
namoyon bo’ladi. Ong qator protsessual va mazmundor xususiyatlarga ega. U 
faollik,
ya’ni, individning voqelik bilan hayotiy muhim aloqalarini ta’minlovchi 
dinamika, 
intentsionallik
- jismga yo’nalganlik; 
ko ’p tom on lam a mustaqillilik
- insonning asosan ichki o’lchov va modellarga yo’nalishi; 
refleksivlik -
nomutanosib aks ettirishdan himoyalash, o’zini baholash layoqati; 
yaqqolik
va 
tashkil etilganlikning
turli darajalari bilan xarakterlanadL
Ong muayyan tuzilishga ega bo’lib, unga: birinchidan, atrof-olam haqidagi 
bilimlar yig ’indisi', sub’ekt
va 
ob’ektni,
ya’ni, insonning «Men»i va «Men 
emas»iga tegishli bo’lganlami 
aniq farqlash',
insonning 
maqsadga muvoflq
faoliyati;
muayyan 
munosabat
tarkibi - «mening o’z muhitimga munosabatim 
mening ongimdio>.
Mazmuniga ko’ra, odamlar ongi ijtimoiy-tarixiy sharoitlar ta’siri ostida 
bo’ladi. Ongning barcha tarkibiy qismlari antropogenez jarayonida shakllanib, 
ijtimoiy-madaniy xususiyatga ega bo’ladi.
Inson ongining paydo bo’lishi va rivojlanishining asosiy sharti bo’lib