N. S. Safaev, N. A. Mirashirova, N. G. Odilova, Sh. D. Turabekova, Sh. K. Karimova

O’ta hayajonli
ftp-bunday odamlarga yuqori muloqotchanlik, 
sergaplik, oshiqlik xosdir. Ular ko’p bahslashadilar. Lekin nizogacha olib 
bormaydilar. Nizoli vaziyatlarda ham faol, ham sust holatda bo’ladilar. SHu
320

---

bilan birga, bunday tipdagi odamlar do’stlari va yaqinlariga e’tiborli va sadoqatli 
bo’ladilar. Ular altruistlikka moyil, ularga hamdardlik hissi, yaxshi did xos 
bo’lib, sezgilaming yorqinligi va samimiyligini namoyon qiladilar. Yoqimsiz 
qirralari: vahimachilik, vaqtinchalik kayfiyatga berilganlik kabilardir.
11. 
Ekstravert tip -
bunday odamlar yuqori muloqotchanlik bilan ajralib 
turadilar, ulaming do’stlari, tanishlari ko’p, ular sergap, istalgan ma’lumotni 
qabul qiladilar, ayrim holatlarda atrofdagilar bilan nizolarga boradilar, bunda, 
odatda, sust tarafda bo’ladilar. Do’stlar bilan muloqotda, ishda va oiladagi ko’p 
holatlarda liderlikda boshqalarga yon bosadilar, bo’ysunishni va chetda turishni 
afzal ko’radilar. Boshqalami tinglay olishga shaylik, iltimoslami bajarish, 
ishchanlik kabi yoqimli qirralarga egadirlar. Yoqimsiz qirralari: ta’sirlarga 
beriluvchanlik, yengil tabiatlilik, o’ylamasdan harakat qilish, ko’ngilochar 
qiziqishlarga, gap-so’z va mish-mishlami tarqatishda ishtirok etishga 
ishtiyoqmandlik.
12. 
Introvert tip
- ular past muloqotchanlik, odamovilik, voqelikdan 
uzilganlik, falsafa so’qishga moyillik bilan xarakterlanadi. Bunday odamlami 
yolg’izlikni xush ko’radilar; atrofdagilar bilan shaxsiy hayotlariga takallufsizlik 
bilan aralashish holatlaridagina nizolarga borishlari mumkin. Ular ko’pincha 
odamlarga nisbatan 
kuchsiz bog’langan emotsional sovuqqon odamlardir. 
Vazminlik, qat’iy e’tiqodlilik kabi ijobiy qirralarga egadirlar. Salbiy qirralari 
ham mavjud - qaysarlik, tafakkur rigidligi, o’z g ’oyalarini qat’iy ravishda 
himoya qilish hisoblanadi.
Keyinchalik A.E. Lichko o’smirlar aktsentuatsiyalarini ta’riflash asosida 
xarakterlar tasnifini taklif etdi.
M.I. Yenikeev shaxs muhitga moslashishining umumiy usuli asosida 
xarakteming quyidagi tiplarini keltiradi:
1. 
Uyg’unlashgan yaxlit tip
- munosabatlaming barqarorligi va, shu bilan 
birga, atrof-muhitga yuqori moslashganlik bilan ajralib turadi. Bunday tipdagi 
xarakterli odamda ichki nizolar bo’lmaydi, uning tilaklari bajarayotgan ishi bilan 
mos tushadi. Bu muloqotchan, irodali, e’tiqodli odam.
2. 
Ichki nizoli,
lekin 
tashqaridan muhit bilan uyg’unlashgan tip -
ichki 
intilishlar va, muhit talablariga mos ravishda katta zo’riqish bilan amalga 
oshiriladigan, tashqi hulq-atvor o’rtasidagi qarama-qarshilik bilan ajralib turadi. 
Bunday tipdagi xarakterli odam ixtiyorsiz harakatlarga moyil, lekin ular doimo 
iroda kuchi tomonidan tutib qolinadi. Munosabatlari tizimi barqaror, lekin 
kommunikativ xossalari yetarlicha rivojlanmagan. Bu har kungi kurashdan voz 
kechgan oqil kuzatuvchi tipidir.
3. 
Moslashganligi kuchsiz nizoli tip -
emotsional va ijtimoiy vazifalar, 
impulsivlik, salbiy xissiyotlarning ustunligi, kommunikativ xossalaming
321

---

rivojlanmaganligi, o’zini anglashning yetarlicha tarkib topmaganligi o’rtasidagi 
kelishmovchilik bilan ajralib turadi. Bunday tipdagi xarakterli odamlaming 
hayotidagi voqealar soddalashtirilgan chizma bo’yicha sodir bo’ladi: 
o’zgaruvchan extiyojlari ularning shaxsiy fikrlari bo’yicha qiyinchiliklarsiz 
darhol qondirilishi kerak. Bunday odamlar hayotiy faoliyatning asosiy 
mexanizmi - zavqlanish (gedonizm). Bunday tipdagi odamlar barcha og’ir 
vaziyatlami keskin kelishmovchilik sifatida idrok qiladilar va anglanmagan 
psixologik soxta himoya - voqealikni buzib aks ettirilishi (injiqliklar, qaysarlik, 
mevasiz orzular va shirin xayyollar olamiga g’arq bo’lish) ga murojaat qiladilar.
4.