N qodirov, I. M. Fayzullaev, K. S. Shamsiev qozon qurilmalari

rasm. “To'liqsiz ikki konturli” AES ning sxemasi.

1-atom reaktori; 2-birinchi konturning qizdirish yuzasi; 3-baraban-separator; 4- ekonomayzerli issiqlik almashinuvi qurilmasi; 5-ikkilamchi bug'ni o'ta qizdirgich; 6-birinchi konturning sirkulyasion nasosi; 7-bug' generatori; 8-bug' turbinasi; 9- kondensator; 10-nasos; 11-regenerasiya tizimi.
Uch konturli AES tsikli.Hozirgi vaqtda AES reaktorlarida tez neytronlar TR (tez reaktorlar - ko'paytirgich yoki “brider”) qo'llashga katta e'tibor qaratilmoqda. Bu reaktorlar tabiiy urandan to'liq foydalanishni ta'minlaydi, shuningdek ularda uran-238 yangi yoqilg'i plutoniy-239 ga aylanadi. Tez reaktorlarda issiqlik tashuvchi sifatida neytronlarni sekinlashtiruvchi hisoblangan suvdan foydalanilmaydi, odatda birinchi konturda suyuq natriydan foydalaniladi. Natriy suv bilan kimyoviy tez ta'sirlashadi, shuning uchun har qanday halokatli holatlarda suvni yoki suv bug'ini birinchi konturning natriysi bilan to'qnashishiga ruxsat etilmaydi. Bunday to'qnashuv birinchi konturning tashlanadigan radioaktiv moddalarini xavfliligini oshirishi mumkin. Demak, halokatli holatlarda insonlar uchun xavfsizlikni ta'minlovchi ajratib turuvchi oraliq suyuq metalli kontur zarur bo'ladi. Bunday AES lar uch konturli deb ataladi (7.35-rasm). Bunday sxemada faqatgina birinchi kontur radioaktiv hisoblanadi va birinchi kontur biologik himoyalanadi. Ikkita birinchi konturda suyuq metallni sirkulyasiyalash MGD - nasoslar (MGDN) yordamida amalga oshiriladi. Metall va ishchi jism teskari oqimda harakatlanuvchi bug' generatorida kam o'ta qizdirilgan suv bug'ini olish mumkin.

34. 
    rasm. Uch konturli AES ning sxemasi.
    

1. 
   atom reaktori; 2-oraliq issiqlik almashinuvi qurilmasi; 3-MGDN; 4- ekonomayzer; 5-bug'latgich; 6-bug' o'ta qizdirgich; 7-bug' turbinasi; 8-separator; 9-kondensator; 10-kondensat nasos; 11-suvni regenerativ qizdirish sxemasi; 12- ta'minot nasosi.
   

Uch konturli AES ning birinchi konturida metalli issiqlik tashuvchi (natriy yoki kaliy), ikkinchi konturida - natriy yoki natriy-kaliyli qotishma, uchinchi konturida suv va suv bug'i sirkulyasiyallanadi. Qurilmaning ikkinchi va uchinchi konturi radioaktiv emas va ular uchun biologik himoyani qo'llash zaruriyati yo'q.

7. 
   AESning TERMIK FOYDALI ISH KOEFFITSIENTINI ANIQLASH
   

Atom elektr stansiyalarining termik FIK bug'ning boshlang'ich va oxirgi parametrlariga bog'liq bo'lib, zamonaviy atom elektr stansiyalarining haqiqiy FIK 17-36% ni tashkil etadi.
Atom elektrostansiyalarida, bug' turbinasini o'rnatishda ishlaydigan suyuqlik uchun zarur bo'lgan issiqlik yadro reaktsiyasi natijasida olinadi. Yadro yoqilg'isini o'z ichiga olgan yadroviy reaktorning (YAR) issiqlik ajratuvchi elementida (IAEL) issiqlik chiqishi paydo bo'ladi. IAEL chiqishi natijasida harorat 600 - 2500 ⁰C gacha etib borishi mumkin.
Shunga qaramay, issiqlik ajratuvchi elementlarining qobig'ining harorati uning yo'q bo'lishiga yo'l qo'ymaslik uchun 300-600 ⁰C dan oshmasligi kerak. Hozirgi vaqtda AESda suv va suv bug'lari ishchi jism sifatida ishlatiladi. IAELni qaynab turuvchi yadro reaktorda (Yuqori quvvatli kanal reaktori) sovutish shartlariga ko'ra sovutish sovutgichining doimiy harorati - to'yingan holatdagi suv bo'lishi kerak.

7.36-rasm.AESning sikli T-S diagrammasi tasviri.
Bunday sharoitlarda bug’ turbinali ttsiklini o'rnatish faqat nam to'yingan bug ' ko’rinishida bo’lishi mumkin. Bunday reaktorda nazariy (100% bug ' ajratish bilan), quruq to'yingan bug’ni olish mumkin.Ushbu shartlar Karno ttsiklini nam to’yingan bug’da ishlaydigan atom stansiyalari bilan bog'liq holda amalga oshirish qulaydir.Nazariy jihatdan, nam to'yingan suv bug'idagi sohada atom stansiyalari ttsikli T. s-diagrammada 7.36-rasmda keltirilgan.