N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

1. 
Marketing - ishlab chiqarishni boshqarish vositasi
B ozor m unosabatlarining ravnaq topishida, erkin raqobat va aholi turm ush 
farovonligini ta ’m inlashda m arketing faoliyati m uhim aham iyat kasb etadi.
M arketing ("m arketing") - (ingliz tilidan “m ark et” - b ozor va “ ing” 
q o ’shim chasi - harakat, faoliyat m a’nosini anglatadi) “b o z o r bilan b o g ’lik faoliyat” 
m a ’nosida tarjim a qilinadi. L ekin bu tushunchaning m a ’nosi ju d a kengdir. 
A m erika M arketing A ssosiasiyasining m a ’Ium otlariga asosan m arketingga 2000 
dan ortiq turli-tum an ta ’riflar berilgan b o ’lib, ulardan k o ’pchiligi m arketing -
17 8

---

xaridorlam ing aniq guruhlari ehtiyojlarini qondirish, b o zo r m uam m olarini 
echishga har tom onlam a yondashish, ehtiyojlam i ayirboshlash yordam ida 
qondirishga qaratilgan faoliyat turi ekanligini ifodalaydi, shuningdek, boshqa bir 
qancha um um iy qoidalam i qam rab o lad i.15
M arketing - ayirboshlash y o ’li bilan ehtiyoj va talablam i qondirishga 
y o ’naltirilgan inson faoliyatining tu r i.16
M arketing - b u ayirboshlash asosida tovarlar, xizm atlar, tashkilotlar, insonlar, 
hududlar va g ’oyalarga b o ’lgan talabni bashoratlash, boshqarish va qondirishdir. 17
M arketing - bozordagi barcha qatnashchilam ing o ’zaro m anfaatlariga 
asoslangan harakatlarini, talabni shakllantirish va qondirish uchun birlashtirishdir.
M arketing - bu tovar harakatining barcha bosqichlarini o ’z ichiga oluvchi, 
talab va taklifni o ’rganish, m ahsulot ishlab chiqarish dasturini yaratish, sotish va 
iste’m ol qilish bilan b o g ’lik b o ’lgan turli xildagi xizm atlar k o ’rsatish va 
iste’m oldan chiqqandan keyin 
utilizasiyalashni tashkil qilish kabi bozor 
m uam m olarini echishda yaxlit-tizim li (kom pleks-sistem ali) yondashishdir.
M arketing 
- 
bozorda 
vujudga 
keladigan 
iqtisodiy 
m unosabatlarni 
faollashtirish uslublarini, tovarlam i ishlab chiqarish ham da sotish m uam m olarini 
yaxlit, tizim li echish uslublarini, bozorda vujudga keladigan o ’zgarishlarga tezda 
m oslashish, is te ’m olchilarga tabaqali yondashish, raqobatbardosh yangi tovarlam i 
vujudga keltirish va ulam i ishlab chiqarishni tashkil etish, k o n ’yunkturani 
o ’rganish va bashorat qilish ham da ta ’sirchan reklam ani rivojlantirish m asalalarini 
o ’rganishni o ’z oldiga m aqsad qilib q o ’ygandir.
Talab bilan taklifni o ’zaro ta ’siri - bu alohida shaxslar yoki guruhning xohish- 
ehtiyojlarini uzluksiz qondirish ja ray o n i b o ’lib hisoblanadi. Bu jaray o n o ’z 
navbatida shunday ijtim oiy-iqtisodiy kategoriyalam i o ’zaro ta ’siriga asoslanadi, 
y a ’ni ularga m uhtojlik, ehtiyoj (xohish), talab, xarid qilish (ayirboshlash, bitim ) va 
aniq tovar va xizm atlam i iste’m oli (ishlatilishi) kiradi.
Bu tushunchalar m arketing tushunchasi, m ohiyatini aniqlashga im kon 
b erad i.114
M uhtojlik - kishini biron b ir narsani etishm asligini his etishidir.
Ehtiyoj - individ shaxsning m adaniy darajasiga asosan m axsus shaklga 
m uhtojlikdir.
Talab - bu xarid quvvatiga ega b o ’lgan ehtiyoj.
Talab - m avjud, potensial ham da xohish talabga b o ’linadi.
15 B ag iev G .L ., T a rase v ich V .M . M ark etin g . U ch e b n ik dly a v u zo v / - 4 -e izd., p e re ra b . i d o p. - SPb: P iter, 2 012. 1 lstr.
•
16 P h.K otler. M a rk e tin g E ssentials - P re n tic e H all Inc., 2000. 
h ttp ://w w w .h arv a rd rn a n a g e m e n to r.c o  m d em o \d em o \rn a rk et\p rin t.h tm
• 
17 Jo el R. E vans, B. B erm an. M a rk e tin g - 7 -th ed ition, U p p e r Saddle R iv er, N .J.:P ren tice H all, 1997.
•
18 P h.K otler. M ark etin g E ssen tials - P re n tic e Hall Inc., 2000. 
h ttp ://w w w .h arv a rd m a n a g e m e n to r.co m d e m o \d e m o \m a rk e t\p ri n t. ht m
179

---

Tovar — bu ehtiyojni yoki m uhtojlikni qondira oladigan ham da bozorga 
e ’tibom i tortish, sotib olish, ishlatish yoki iste’mol qilish m aqsadida ta k lif etilgan 
barcha narsalardir.
M arketingni m ohiyati tovarni ishlab chiqarish va xizm at k o ’rsatish albatta 
iste’m olchiga, talab, ishlab chiqarish im koniyatlarini m o ’ljallashdan iborat.
M arketing asosida bozorni h ar taraflam a o ’rganish y o ’nalishlarining 
asosiylaridan quyidagilarni k o ’rsatib o ’tish zarur:
>
talabni o ’rganish;
>
bozor tarkibini aniqlash;
>
tovarni o ’rganish;