N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

ve,
vujudga keltirishni o 'z ichiga oladi.
T exnologik jaray o n n i ishlab chiqishda ta ’sir k o 'rsatish usullari operasiya turlari 
va u lam in g izchilligi, m ahsulotla, oraliq turlari, d etallar yoki qism lam i 
olishusullari belgilanadi. N ihoyat, ja ray o n n in g asosiy, yordam chi va yakuniy 
bosqichlari birlashtiriladi. Texnologik uskuna uning texnik ta ’riflari (quvvati, 
ishonchliligi, unum dorligi) yoshi, eskirish darajasi, ta ’m irlanishning texnologik 
ta ’riflari b o 'y ich a tanlab olinadi.
Y angilik kiritish loyihasini am alga oshirish uchun texnologik echim ni tanlash 
m uqobillik asosida am alga oshiriladi. Tanlash m ezonlari g 'o y a td a turli-tum an, 
am m o m oliyaviy m aqsadga m uvofiqlik va texnologik am alga oshirilishi hal 
etuvchi hisoblanadi. Buni odatda qabul qilinayotgan loyihaning rentabelligi, uning 
texnologiya, uskunalar, asboblar, jih o zlar, ijrochilarning sifati va soni jih atid an
am alga oshirish m um kinligi tushuniladi.
Innovatsion faoliyatning m ufaqqiyati k o 'p ro q darajada uni tashkil qilish 
shakllari va m oliyaviy q o 'llab quvvatlash usullari bilan belgilanadi. Y A ngi ilm iy 
ishlam alar va texnologiyalar davlat m illiy kuchining asosiy tashkil qiluvchilari 
b o 'lg an lari sari rivojlangan davlatlar innovatsiyalarni q o 'lla b quvvatlash va 
riaojlantirishning turli tum an im koniyatlarini topadilar. B unda innovatsion 
faoliyatni m oliyatirishning turli tum an usullari va innovatsiyalarni vositali q o 'lla b
quvvatlash b o 'y ic h a tadbirlam ing rang barangligi kengayadi.
Innovatsion 
faoliyatni 
m oliyalashtirish 
tizim i 
m ulkchilik 
turi, 
m arkazlashtirilganlik darajasi, ham m ulk egalarining darajasi va m oliyalashtirish 
shakllari bilan farqlanuvchi shvkllar va m anbalam ing m urakkab birikib ketishidan 
iboratdir.
Innovatsion loyiha sam aradorligini tahlil qilish uchun uni am alga oshirish 
davridagi quyidagi uchta bosqichni ajratish m uhim dir:
-investitsiya kiritishdan 
oldingi (bundan loyihadan oldingi 
tadqiqotlar, 
loyihani am alga oshirilishligini baholash o 'tk azilad i, uni 
texnik-iqtisodiy 
asoslanishi tayyorlanadi);
-investitsiya kiritish;
176

---

-foydalanish (loyihaga m uvofiq innovatsion faoliyatni am alga oshirish).
Innovatsion 
faoliyatni 
boshqarishga 
tizim li 
yondoshish 
investitsiyalam i 
kiritishdan oldingi bosqichda investitsion qarorlam ing m uqobil variantlarini 
k o 'rib chiqish va tahlil qilishni k o 'z d a tutadi. M uqobillam ig tahlili investitsion 
qarorlardagi x atolam ing yuqori bahoga egaligi tufayli g 'o y atd a m uhim , ular 
innovatsion loyihalardan 
foydalanish 
bosqichidayoq topiladilar. B unday 
xatorlardan qochish-dem ak loyhaning yuqori sam aadorligini ta ’m inlashdir.
Innovatsion loyihalam i boshqarishga tizim li yondoshish ulam ing tijorat tahlilini 
sam aradorlikni tahlil qilishning boshqa turlari bilan uzviy to 'ld irish n i k o 'z d a
tutadi. SH ubhasiz, innovatsion loyihaning yuqori sam aradorligini ta ’m inlash 
uchun 
uning ilm iy-texnik tahlili 
hal qiluvchi aham iyatga ega 
b o 'la d i, uni 
borishida loyiha ilm iy yangiligi darajasi, u tom onidan tak lif qilinayotgan ilm iy- 
texnik qarorlam i zam onaviy ilm iy istiqbolligi va texnik 
asoslanishi tadqiqot 
qilinadi.
Innovatsion loyihalam i 
boshqarishga 
tizim li yondoshish nuqtai nazaridan 
sotsial tahlil ulam in g sam aradorligini tahlil qilishda m arkaziy o 'rin n i egallaydi. 
Innovatsion loyiha sam aradorligi sosial tahlilning m aqsadlari va vazifalarga 
o 'a r xil sosial guruhlar m anfaatlarini loyiha natijalariga m osligini ta ’m inlash 
b o 'y ich a 
m asalalam i 
tadqiqot qilish 
va choralam i ishlab chiqish 
bilan 
b o g'liqdir. B unday m oslik loyihaning yetarlicha yuqori sam aradorligiga erishish 
uchun zarurdir, chunki 
u loyihani aholi 
tom onidan q o 'llab-quvvatlanishini 
ta ’m inlaydi. Loyiha m aqsadlariga erishishni rag'batlantiruvchi belgilangan sotsial 
guruhlam ing tasavvurlari va xulqiga ta ’sir k o 'rsatish m um kin b o 'lad i.
V aqt 
om ili 
hisobi 
loyiha 
sam aradorligini 
baholashning 
m uhim
tam oyillaridan biridir. 
Bu hisob 
pullam ing vaqtdagi qiym ati 
nazariyasi 
tushunchalariga asoslanadi, 
unga k o 'ra bittagina pul sum m asi vaqtda jo riy
paytga nisbatan, m asalan, inflyasiya, pul m ab lag 'larid an m uqobil foydalanish 
im koniyatlari (pulni 
innovatsion 
loyihaga kiritm aslik, balki bankka q o 'y ish
m um kin va ulam in g qiym ati vaqt davom ida 
o 'zg arad i), ushbu o b ’ektga 
investitsilar kiritish bilan b o g 'liq xatarlar va noaniqlilik va boshqa sabablar tufayli 
har xil qiym atga ega b o 'lish lari m um kin.
K o 'p in ch a bu m iq d o m i sarm oya darom adligining o 'rta c h a darajasi bilan 
taqqoslanishi loyihani am alga oshirilishini 
m aqsadga m uvofiqligi haqidagi 
xulosaga olib keladi.
Iqtisodiy sam aradorlikning diskontlantirilgan m ezonlari:
D iskontlashtirilgan m ezonlar pullarning vaqtdagi har xil qiym atini hisobga 
oladi. U m um iy k o 'rin ish d a diskont stavkasi (r) quyidagicha 
taqdim etilishi 
m um kin:
177

---