N. M. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sh. Sobirov

 
244-mashq.
 Shuhratning 
«Oltin  zanglamas»  romanidan  olingan 
parchani  o‘qing.  Qo‘shtirnoqlarning  ishlatilish  o‘rinlarini  izohlang.  Sizning 
mahallangizda  ham  shunday  fazilatga  ega  nuroniy  insonlar  bormi? 
Adolat  xola  tabiatan  halimdek  yumshoq,  shirinso‘z  ayol  edi. 
«Siz»  ham,  «sen»  ham  bir  og‘izdan  chiqadi.  «Siz»ni  «sen»  qilish 
yaxshimas»,  –  derdi,  o‘zi  shu  aqidasiga  amal  qilar,  ikki  so‘zining 
birida  «jon  bolam»  deb  turardi.  Shuning  uchun  butun  mahalla 
uning  ismini  aytmay,  «jonbolam  xola»  deyishar,  bu  so‘z  xolaning 
qulog‘iga  kirib  qolsa,  kulib  qo‘ya  qolardi. 
245-mashq.
  Matnda  qo‘llangan  tinish  belgilariga  e’tibor  qarating. 
O‘z  muloqotingizda  aytilgan  fikrlarga  rioya  qilasizmi? 
Kishi  izzat-ikromini,  obro‘-e’tiborini  til  orqali  topadi.  «Tilga 
e’tibor  –  elga  e’tibor»,  «Bug‘doy  noning  bo‘lmasin,  burro  so‘zing 
bo‘lsin»,  «Achchiq  til  –  zahri  ilon,  chuchuk  tilga  jon  qurbon», 
«Bemorga  shirin  so‘z  kerak,  aqlsizga  –  ko‘z»,  «Gapning  qisqasi 
yaxshi,  qisqasidan  hissasi  yaxshi»  kabi  xalq  maqol  va  iboralarida 
ham  muloqot  qoidalari  ifodalangan.  («Milliy g‘urur – ma’naviy 
komillik mezoni» kitobidan
)
1.  Tire  va  chiziqcha  o‘rtasida  qanday  farq  bor?
2.  Tire  qaysi  o‘rinlarda  qo‘llanadi?
3.  Qo‘shtirnoqdan  qanday  holatlarda  foydalanamiz? 
http://eduportal.uz

---

111
246-mashq.
  Uyga vazifa. 
«
O‘zbek  tili  punktuatsiyasining  asosiy 
qoidalari
»
  kitobi  (Toshkent: 
«
O‘zbekiston
»
,  2015)dan  olingan  qoidani 
ko‘chiring    va  uni  esda  tuting.
Bog‘lovchisiz  qo‘shma  gap  qismlari  orasida  sabab-oqibat,  asos-
xulosa  munosabati  ifodalanganda,  ular  orasiga  tire  qo‘yiladi:  Sen 
borsan – men uchun bu hayot go‘zal, Sen borsan – men uchun 
dilbar koinot. (A. Oripov) Endi nima bo‘lib shundoq bo‘lganini 
aytib o‘tirishga fursatim yo‘q – idorada odamlar kutib o‘tiribdi. 
(Abdulla Qahhor) Uyda qadam bosgani joy yo‘q – hamma yoq 
o‘yinchoq. (Sh. Boshbekov) Qarasam, oshxona tomondan gup-
gup 
etgan 
tovush 
kelyapti 
– 
oyim 
o‘g‘irda 
tolqon 
qilyapti.                     
(O‘. 
Hoshimov) Narigi tomonda taraq-turuq boshlandi – 
quruvchilar ishga tushdilar. (Nabi Jaloliddin)