N. M. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sh. Sobirov

53-dars. IKKI NUQTA VA NUQTALI VERGULNING 
ISHLATILISHI 
Topshiriq.
 
Gapni  o‘qing,  ikki  nuqta  nima  uchun  qo‘llangan? 
Sababini  tushuntiring.
Hozirgi  yoshlarga  aytar  so‘zimiz:  o‘tgan  ajdodlarimizga  munosib 
farzand  bo‘ling.  (R. O‘rinboyev) 
235-mashq. 
Ikki  nuqta  va  nuqtali  vergulning  ishlatilish  o‘rinlariga 
izoh  bering.
Tinch  va  osuda  yashash  uchun:
–  bir  sutkada  7  soat  uxlashga  odatlaning;
–  doimo  yaxshilikni  o‘ylang;
–  foydali  ijtimoiy  mehnat  bilan  band  bo‘ling;
–  bo‘sh  vaqtingizni  ko‘proq  kitob  o‘qish  bilan  o‘tkazing. 
! Esda saqlang.
 
Ikki  nuqta  shaklan  tugallangan,  lekin  mazmunan 
keyingisi  birinchisining  uzviy  davomi  sanalgan  bog‘lovchisiz 
qo‘shma  gaplarda,  shuningdek,  ko‘chirma  gapdan  oldin  kelgan 
muallif  gapi,  uyushiq  bo‘laklardan  oldin  kelgan  umumlashtiruvchi 
so‘zdan  keyin  ishlatiladi.
Bog‘lovchisiz  qo‘shma  gaplar  tarkibidagi  sodda  gaplar  mazmun 
jihatidan  tugal  fikrni  anglatib,  bir-biriga  yaqin  bo‘lmagan  hollarda 
bog‘lovchisiz  qo‘shma  gap  tarkibiga  kirgan  sodda  gaplardagi 
voqealar  bir-biriga  qiyoslanganda,  uyushiq  bo‘laklar  guruhlanib, 
http://eduportal.uz

---

107
o‘zaro  vergullar  yordamida  bir-biridan  ajratilganda,  nuqtali  vergul 
qo‘llanadi. 
236-mashq.
  Gaplarni  o‘qing,  ikki  nuqta  va  nuqtali  vergulning 
ishlatilish  o‘rinlariga  izoh  bering. 
1.  Foydali  so‘z  go‘dakdan  chiqsa  ham  quloq  sol;  yomon 
so‘z  mo‘ysafiddan  chiqsa  ham  quloq  solma.  («Avesto»dan)  
2.  Senga  eng  yaxshi  maslahat:  mutakabbirlik  bilan  yuzingni 
teskari  burma  va  shon-shuhrating  bilan  faxrlanma.  (Zamaxshariy)  
3.  Ishlar  vaqtida  bajarilishi  kerak:  vaqtida  bajarilmagan  ish 
sust  bo‘ladi.  (Bobur)  4.  Har  qanday  tushuncha  muhokamaning 
natijasidir;  muhokama  esa  tajribaning  natijasidir,  tajriba  esa  sezgi 
a’zolarimizning  faoliyati  tufayli  qo‘lga  kiritiladi.  (Forobiy) 
237-mashq.
  Konfutsiy  hikmatini  o‘qing,  siz  ham  bilmaganingizni 
boshqalardan  so‘rab  o‘rganishdan  tortinmaysizmi?  Ikki  nuqtaning 
qo‘yilish  sababini  tushuntiring. 
Muallif  javob  qildi: 
–  U  zehni  o‘tkir,  bilimga  chanqoq  bo‘lgan  va  boshqalardan 
so‘rab  o‘rganishdan  uyalmagan,  shuning  uchun  uni  «ma’rifatli» 
deb  ataganlar. 
 
238-mashq.
  Ko‘chirma  gap  va  muallif  gapi  o‘rtasida  ikki 
nuqtaning  ishlatilish  sababini  tushuntirib  bering.  Matnni  davom  ettiring.
XX  asr  boshlarida  ma’rifatparvar  adib  Abdulla  Avloniy: 
«Ilm  biza  o‘z  ahvolimizni,  harakotimizni  oyina  kabi  ko‘rsatur. 
Zehnimizni,  fikrimizni  qilich  kabi  o‘tkur  qilur»,  –  deb  yozgan  edi. 
239-mashq.
  Berilgan  gaplarni  ko‘chirma  gaplarga  aylantirib 
ko‘chiring.  Tinish  belgilarining  ishlatilishiga  diqqat  qiling. 
1.  Yigitning  kuchi  bilagida,  ishlab  charchamaydi,  ammo 
keksaning  kuchi  yuragida  bo‘ladi.  Har  qanday  og‘ir  dardni 
http://eduportal.uz

---

108
ko‘tara  oladi.  (Abdulla Qahhor)  2.  Yaxshilik  yomonliksiz  ham 
mavjud  bo‘lishi  mumkin,  lekin  yomonlik  yaxshiliksiz  mavjud 
bo‘la  olmaydi.  (Avgustin)  3.  Hunarmand-u  kosiblar  ko‘pdir,  biroq 
mohir-u  qobiliyatlilari  ozdir.  (Zamaxshariy)  4.  Vaqt  o‘tadi,  lekin 
aytilgan  so‘z  qoladi.  (L.N. Tolstoy) 
240-mashq.
  Ikki  nuqta  va  nuqtali  vergulning  ishlatilish  sabablarini 
tushuntiring. 
«O‘tkan  kunlar»  romanidagi  Otabek  timsoliga  tavsif: 
a)  Otabek  –  o‘z  davrining  ilg‘or  fikrlovchi,  tadbirkor  yigiti; 
b)  Otabek  –  mard  va  jasur  yigit;
d)  Otabek  –  vafodor  yor,  sadoqatli  do‘st  va  qobil  farzand. 
1.  Ikki  nuqtaning  ishlatilish  o‘rinlariga  misollar  keltiring.
2.  Ko‘chirma  gaplarda  ikki  nuqta  qaysi  o‘rinda  qo‘yiladi?
3.  Nuqtali  vergulning  ishlatilish  sabablarini  tushuntirib  bering.