N. M. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sh. Sobirov

241-mashq.
  Uyga vazifa.
  Yuqoridagi  reja  asosida  insho  yozib  keling.
54-dars. TIRE VA QO‘SHTIRNOQNING QO‘LLANISHI 
1-topshiriq.
 
Gapda  qo‘shtirnoqning  ishlatilish  sababini  tushuntiring.
Amir  Temur  bobomizning  shunday  hikmatli  so‘zlari  bor:  «Eng 
baland  minoralar  ham  birinchi  g‘ishtdan  boshlanadi». 
2-topshiriq.
 
Tirening  qo‘yilishini  izohlang.
Kitob 
– 
eng  yaqin  sadoqatli  do‘stimiz. 
(Shodm
onqul Salom) 
   ! Esda saqlang.
 
Tire  dialoglardagi  har  bir  gapning  boshida, 
bog‘lamasiz  qo‘llangan  ot  kesim  bilan  ega  orasida,  uyushiq 
bo‘laklardan  keyin  kelgan  umumlashtiruvchi  so‘zdan  oldin, 
muallif  gapi  bilan  ko‘chirma  gap  orasida,  ayrim  so‘z  yoki  gaplar 
http://eduportal.uz

---

109
izohlansa,  ularning  o‘rtasida,  zid  ma’noli  bog‘lovchisiz  qo‘shma 
gaplar  orasida  ishlatiladi. 
Shuningdek,  ajratilgan  bo‘laklar  har  ikki  tomonidan  vergul 
yoki  tire  bilan  asosiy  bo‘laklardan  ajratiladi.  Tenglik,  taqqoslash 
va  hokazo  ma’nolarni  bildiruvchi  so‘zlar  orasida  ham  undan 
foydalaniladi.
  
Ko‘chirma  gap  qo‘shtirnoqqa  olinadi.  Iqtiboslar  qo‘shtirnoq 
ichida  yoziladi.  Ko‘chma  ma’noda  qo‘llangan  so‘zlar,  ishlatilishi 
odat  tusiga  kir ma gan,  eskirgan  yoki  yangi  qo‘llanayotgan,  kesatiq, 
piching,  do‘q-po‘pisa  va  shu  kabi  ma’nolarni  bildiruvchi  leksik 
birliklar  qo‘shtirnoq  ichida  yoziladi.  Badiiy  asarlar,  gazeta, 
jurnal,  musiqa  asarlari,  spektakl  va  kartina  nomlari  qo‘shtirnoq 
ichida  beriladi.  Korxona,  muassasa,  tashkilot,  zavod,  fabrika, 
mehmonxona,  kema  nomlari  qo‘shtirnoq  ichida  yoziladi.  Transport 
(mashina,  samolyot,  avtobus  va  sh.k.)larning  markasini  bildirgan 
so‘zlar,  o‘simliklarning  turini,  mahsulotlarning  nomini  ifoda lovchi 
leksik  birliklar  qo‘shtirnoqqa  olinadi.  Ayrim  orden  va  medallar, 
faxriy  unvonlar  nomi  qo‘shtirnoq  ichida  beriladi. 
242-mashq.
  Matnni  o‘qing,  tire  va  qo‘shtirnoqning  ishlatilish 
sabablarini  aniqlang.  «O‘tkan  kunlar»  romanini  o‘qiganmisiz?  U  sizda 
qanday  taassurot  qoldirgan? 
«O‘tkan  kunlar»  nashr  etilishi  bilan  men  uni  darrov  o‘qib 
chiqdim.  Bir  kuni  Abdulla  Qodiriy  uyimizga  mehmonga  keldilar. 
Ziyofat  chog‘ida  so‘radilar:
–  Xo‘sh,  mulla  Asomiddin,  «O‘tkan  kunlar»ni  o‘qidingizmi?
–  Ha,  o‘qidim,  –  dedim  g‘ururlanib.
–  Necha  marta  o‘qidingiz?
–  Bir  marta.
–  Hm-m.  Bu  kitobni  bir  marta  emas,  besh  marta  o‘qish  kerak. 
Shunda  siz  muomalani,  odobni,  hayotni,  tarixni,  tilni  o‘rganasiz,  – 
degandilar.  (Asomiddin Rasulmuhammad o‘g‘li)
243-mashq.
  Gaplarni  ko‘chiring,  tire  va  qo‘shtirnoqning  ishlatilish 
o‘rinlariga  e’tibor  qarating. 
http://eduportal.uz

---

110
1.  Aytadirlar: 
«
Fazilat  nasl-u  nasab  bilan  emas,  balki  odob 
bilan  topiladi
»
.  (Muhammad Zehniy)  2.  Otalar  so‘zi:  «Odobli 
odam  tabibga  o‘xshaydi,  u  bilan  suhbatlashish  ko‘ngildagi  g‘amni 
ketkazadi».  3.  «Sharm-hayo  –  fazilatlarning  ulug‘i»,  –  deydi 
xalqimiz.  4.  «Inson  aqlining  hamma  narsani  ochuvchi  uchta  kaliti 
bor  –  bilim,  fikr  va  tasavvur»,  –  deydi  Viktor  Gyugo.