N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

Individ 
sifatida dunyoga kelgan odam ijtimoiy muhit ta'sirida keyinchalik 
shaxsga aylanadi, shuning uchun bu jarayon ijtim oiy-tarixiy xususiyatga egadir. 
Dunyoga kelayotgan 
chaqaloqning gavda tuzilishi 
unda tik yunsh 
uchun 
imkom yatim ng mayjudligini 
taqozo 
etsa, 
miyasining tuzilishi 
aql-hushining 
rivojlantshi uchun lmkoniyat tug'diradi, q o ila rin in g shakli shamoyih mehnat 
qurollaridan 
foydalanish 
istiqbollarining 
mavjud-ligini 
ko'rsatadi 
Y uqorida 
aytilganlam ing barchasida chaqaloqning inson zotiga mansubligmi ta'kidlanadi va bu 
fakt individ tushunchasida qayd etiladi. 
Shaxsning 
eng 
muhim 
xususiyatli 
jihatlaridan biri - bu uning individualligidir 
Individuallik 
deganda insonning shaxsiy 
psixologik xususiyatlarining betakror binkm asi tushuniladi Individuallik kishining 
o'zig a xosligini, uning boshqa odam lardan farqim aks ettiruvchi psixologik fazilatlar 
birikm asidir Individuallik tarkibiga xarakter, tem peram ent, psixik jarayonlar, holatlar, 
hodisalar, hukmron xususiyatlar yig'indisi, iroda, faoliyat motivlari, inson maslagi, 
dunyoqarashi, iqtidori, har xil shakldagi reaksiyalar, qobihyatlari va shu kabilar 
kiradi. Individuallik individning boshqalardan farqlaydigan ijtimoiy xususiyatlari va 
psixikasining o'zig a xosligi ham da uning qaytarilmasligidir. Zikr etilgan psixologik 
xususiyatlam ing bir xildagi bm km asim o 'zid a mujassam lashtirgan odam yo'q, inson 
shaxsi o 'z mdividualligi jihatidan betakrordir.
“ Endopsixika” va “ekzopsixika” haqida tushuncha
Hozirgi zamon jahon psixologiyasida biologik (tabiiy) va ijtimoiy om illam ing 
voqehkka ta'siri ostida shakllangan inson shaxsida ikkita muhim qism bo'lganhgm i 
tasdiqlovchi nazariya yuksak mavqeni egallab turibdi. M azkur nazarivaga binoan 
“ ichki psixik" ("endopsixik" - yunoncha endo ichki degan m a’nom bildiradi) degan 
g'oyani ilgari surdilar. Uning talqim ga ko'ra, 
“endopsixika” 
shaxsning psixik 
tuzilishining ichki qismlari sifatida psixik elem entlar va funksiyalarning o'zaro 
bog'hqligini aks ettiradi. Uning negizida insonning nerv-psixologik tuzilishi bilan 
"endopsixika’’ aynan bir narsa degan tushuncha tasdiqlanadi, chunki u odam 
shaxsming ichki mexanizmini yuzaga keltiradi. Psixik tuzilishm ng “endopsixik” qismi 
bo'Isa, shaxsning tashqi muhitga msbatan munosabatini, shaxsga qarama-qarshi 
bo'lgan 
barcha jihatlarni, 
shaxslararo va ob'ektiv munosabatini 
belgilaydi. 
"E n d o p six ik a’ o 'z n a v b a tid a shaxsning ta ’sirlanishi, xotira, tafakkur, xayol kabi bilish 
jarayonlanm ng xususiyatlarini irodaviy z o 'r berish xislatlarini lxtiyorsiz harakatlami 
va shu kabi fazilatlami aks ettiradi. 
“ Ekzopsixika" 
esa o 'z tarkibida shaxs 
m unosabatlarining tizimini va uning qiziqishlan, m ayllan, ideallan, maslagi ustunlik 
qiluvchi, hukmron hissiyotlarini, 
egallagan bilim lam i, 
tajnbalam i qamrab oladi.
28

---

Tabiiy asosga ega bo'lgan “ endopsixika” biologik shart-sharoitlarga bog'liq bo'lsa, 
“ ekzopsixika-1 aksincha ijtimoiy voqeliklar ta ’sir ostida yuzaga keladi, tarkib topadi va 
takom illashib boradi.