N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

Namoyishkorona (demonstrativ) tip
- m uloqotga tez kirishadi, yetakchihkka 
intiladi, hokim iyat va maqtovni yoqtiradi, boshqalarni o 'zig a jalb qila oladi, noyob 
tafakkurga, xulq- atvorga ega.
l~Ekza/tirlas/igan tip.
O 'ta mulokotga kirishuvchan, ko'p gapiradi, qiziquvchan, 
do'stlari va yaqinlarga e'tiborli, boshqalarga yordam beradi, did-farosatli, samimiv.
4-
Eks trovertlashgan tip
- muloqotga kirishuvchan, do'stlari ko'p, ziddiyatlardan 
o ’zini olib qochadi, boshqalarni diqqat bilan eshitish mumkin. Topshiriqlam i vaqtida 
bajaradi.
4-
Introvertlashgan tip
- m uloqotga kirishishga qiynaladi, «ichimdagini top», 
falsafiy fikr yuritishni yoqtiradi, qat’iyatli, e ’tiqodi m ustahkam, qaysar, tafakkuri 
qotib qolgan.
T o 'g 'ri tashkil etilgan ta ’lim -tarbiya jarayonida xarakter aksentuatsiyasim 
tarbiyalash va tuzatish mumkin
76

---

X a r a k te r tip ologiyasi
Psixologiya tarixida xaraktem ing tipologiyasini yaratishga bir necha bor urimb 
ko'rilgan. N em is psixologi va psixiatri E. Krechm er tomonidan XX asr boshlarida 
tavsiya etilgan tipologiya eng mashhur va dastlabki unnishlardan bin edi. Keyinchalik 
uning ham kasblan U.Sheldon, E Fromm, K.Leongard va A.E.Lichkolar tomonidan 
ham shunday tipologiyalar tavsiya etilgan. Inson xarakterining barcha tipologivalan 
quyidagi asosiy g ‘oyalarga muvofiq tarzda tashkil etilgan.
Inson xarakten uning ontogenetik taraqqiyoti m obaynida namoyon bo'la 
boshlaydi va butun hayot davom ida barqaror bo'lib boradi Xarakter tarkibiga kirgan 
xususiyatlar tasodifiy uyushgan emas. Ular xarakter tipologiyasini tuzish imkonini 
beruvchi bir-bindan farq qiluvchi tiplardan iborat. M azkur tipologiyaga ko'ra 
ko'pchilik kishilam i m a’lum guruhlarga birlashtinsh mumkin.
E.Krechm er odam tanasining tuzilishi va konstitutsiyasiga ko'ra, eng ko'p 
uchraydigan uchta tipm ajratib ko'rsatgan (astemk, atletik, piknik). Ularning har biri 
shaxsni m a’lum xarakter tiplari bilan bog'langan b o 'lsa ham, aslida hech qanday ilmiy 
asoslab bo'lm aydi
i-Astcnik tip -
K rechm er fikricha, uncha katta bo'lm agan gavda tuzilishli, 
o'rtacha yoki undan balandroq bo'vli, oriq kishilardir. A steniklam ing tana va yuz 
terisi nozik, yelkasi tor, yassi, m ushaklan yaxshi nvojlanm agan.
Atletik tip
- skelet va mushaklar yaxshi rivojlangan, o'rtachadan yuqori, baland 
bo'yli, keng yelkali, kuchli ko'krak qafasli, boshini tik tutib yuradigan kishilardir
i-Piknik tip -
bosh, ko'krak qafasi va qorin b o'shlig i yaxshi rivojlangan, 
sem inshga moyil, tayanch-harakat a'zolari yaxshi rivojlanmagan kishilardir
E.Krechmer mazkur tiplar bilan ayrim ruhiy kasallik o 'rtasida muvofiqlik bor, 
degan fikrni ilgari suradi. Masalan, atletik va astenik tiplar shizofreniyaga moyilroq 
deb hisoblaydi.
E.Krechmer tipologiyasi hayotiv kuzatishlar asosida xulosalar chiqarish orqali 
tuzilgan bo 'lsa ham kam chiliklarga ega. B a ’zi ilmiy tadqiqotlar m a’lum tana 
tuzilishiga ega kishilar ruhiy kasalhklarga moyil ekanligini aniqladi va xarakter 
aksentuatsiyasi haqidagi fikrlami ilgan sunsh imkonini berdi.