N I z o m I y n o m I d a g I t o s h k e n t d a V l a t p e d a g o g I k a u n I v e r s I t e t I h a y d a r o V f. I

Mavzu  yuzasidan  savollar:
1.  Yevropada psixologiyaning rivojlanish  bosqichlari
2.  Yevropa psixologiyasidagi  yo'nalishlar
3.  Avgustin  va  uning mashhur asarlari
4.  Ratsionalistik  psixologiya
Mustaqil  ta’lim  uchun  mavzular:
1.  Ilmiy  metodlarning  shakllanishiii  va takomillashuvi
2.  Determinizm  ta ’limoti
3.  Indeterminizm  ta ’limoti
4.  Realizm ta ’limoti
35

---

M A R K A Z IY   O S IY O D A   PSIXO L O G IK  T A ’LIM O T L A R N IN G  
RIVOJLANISHI
VII 
asming  oxirlarida  Movarounnahr  xalqlari  asta-sekin  arab  xalifaligi 
qaram og'iga  o 'ta   boshlaydi.  Islomning  har  jihatdan  mustahkam  joriy  etilishi  esa 
asosan  IX  asrning  I-choragida  boshlangan.  Shuning  uchun  ham  Movarounnahr 
allomalari  arab  musulmon  madaniyati  bilan  faqat  IX  asm ing  boshidan  tanisha 
boshlaganlar.  Chunonchi,  M uhammad  al-Xorazmiy  va  Ahmad  al  Farg‘oniy  B a g‘dod 
akademiyasi  “ Dorul  hikm a” ga  IX  asrning  16-20-yillarida  kelganlar.  Shu  vaqtdan 
boshlab  O 'rta   Osiyo  fani,  falsafasi,  adabiyoti  va  madaniyati  tarkibida  mustahkam 
bosqich  sifatida,  y a ’ni  o 'rta   Osiyo  mahalliy  madaniyatining  yangi  bosqichi  sifatida 
shakllana  boshlagan  edi.  Demak,  arab  madaniyati  va  islomning  0 ‘rta  Osiyo  xalqlari 
madaniyatiga,  ruhiyatiga t a ’siri  haqida  ham  xuddi  mana  shu  vaqtdan  boshlab gapirish 
mumkin.
Islomning O 'r ta   Osiyo  xalqlari  ruhivatidagi  ilmi, tafakkuri,  dunyoqarashlari  roli 
haqida qisqacha to'xtalamiz.
Bu  muammoni  bir  qancha  xaiakterli  yo'nalishlari  bo'yicha  q o ‘yish  mumkin. 
Bular:  Movarounnahr  xalqlarining  islomga  qadar  bo'lgan  madaniyati  va  unga 
islomning  munosabati,  bu  xalqlar  madaniyatiga  islomning  kirishi,  keyin  shakllangan 
islom  ruhiyati,  madaniyatining  o'ziga  xos  xususiyatlari,  maorif,  ta ’lim-tarbiya, 
dunyoviy  fanlar,  ilohiyot,  falsafa,  adabiyot.  axloqiy-huquqiy  hayot  va  uning  islom 
qoidalari  asosida  boshqarish,  m e ’morchilik  va  boshqalardan  iborat.  Ularning 
hammasida  islom  ijobiy  rol  o'vnaydi.  Busiz  u  ja m iyatda  o ' z   o'rnini  va  ko 'p   asrlar 
davomida  kishilarning  turmushi,  ruhiyati  va  ongiga  t a ’sirini  saqlab  qola  olmagan 
b o 'lar  edi.  Islomning  tarqalishi  xalqlaming  islomga  qadar  b o 'lg a n   madaniyati,  diniy 
mafkurasi.  otashparastlik,  buddiylik.  mazdakivlik,  moniylik  bilan  bog'liq  bo'lgan 
dunyoqarashlari  y o 'q   qilingan  edi.