N I z o m I y n o m I d a g I t o s h k e n t d a V l a t p e d a g o g I k a u n I v e r s I t e t I h a y d a r o V f. I

ONG  H A Q ID A   T U S H U N C H A
Psixika  voqelikning  kishi  miyasida  aksi  sifatida  har  xil  darajalar  bilan 
farqlanadi.  Psixikaning  odamga  xos  bo'lgan  oliy  darajasi  ongni  tashkil  etadi.  Ong 
psixikaning  yaxlit  bir  holga  keltiruvchi  shakli  bo'lib  kishining  mehnat  faoliyatida, 
boshqalar  bilan  (til  yordamida)  doimiy  muloqot  qilish  jarayonida  shakllanishini 
ijtimoiy-tarixiy  shart-sharoitlari  natijasi  hisoblanadi.  Shu  m a ’noda  ong,  olimlarning 
ta ’kidlashicha,  ijtimoiy  mahsul  bo'lib,  anglangan  borliqdan  boshqa narsa emasdir.
Ongning  tuzilishi,  uning  muhim  psixologik  t a ’rifi  qanday?  Uning  birinchi 
ta 'rifi  nomining  o'zid ayoq  berilgan  bo'lib  ong  deganidir.  Insonning  ongi  bizning 
tevarak  atrofimizni  qurshab  turgan  olam  haqidagi  bilimlar  majmuasidan  tarkib topadi. 
"O ngning yashash  usuli  va ong uchun  nimaningdir  borligi  -  bilimdir” .  Shunday  qilib, 
ongning  tuzilishiga  muhim  bilish  jarayonlari  kiradiki,  ular  yordamida  inson  o 'z  
bilimlarini  doimo  boyitib  boradi.  Bu jarayonlar qatoriga  sezgi,  idrok,  xotira,  xayol  va 
tafakkumi  kiritish  mumkin.  Sezgi  va  idrok  yordamida  miyaga  t a ’sir  o'tkazuvchi 
q o 'zg 'atu v c h ila m in g   bevosita  aks  etishi  natijasida  ongda  borliqning  o 's h a   lahzada 
inson  tasavvurida  hosil  bo'lgan  hissiy  manzarasi  gavdalanadi.  Xotira  ongda  o'tm ish 
obrazlarini  qaytadan  gavdalantirsa,  xayol  ehtiyoj  o b ’yekti  bo'lgan,  am mo  hozirgi 
paytda  y o 'q   narsaning  obrazli  modelini  hosil  qiladi.  Tafakkur  umumlashgan 
bilimlardan  foydalanish  yo'li  bilan  masalaning  hai  etilishini  ta’minlaydi.  Aytib
42

---

o ‘tilgan  psixik  bilish  jarayonlaridan  istalgan  birining  batamom  barbod  bo'lishi 
uyoqda tursin,  buzilishi  yo  izdan chiqishi  ham ongning  barbod  bo'lishiga olib  keladi.