N. I. SodIqova, E. a. KorNIyenko, M. d. XoShimxodjayEva periferIya va ofis qUrilmaLarini ta’MIrLaSh va ishLatish

1.4. Shaxsiy kompyuterning konstruksiya 
 
elementlari
Foydalanuvchining kompyuterlari sodda konstruksiyali ishlab 
chiqarilishida quyidagi asosiy bloklar mavjud deb qabul qilinadi:
–
tizimli blok;
–
monitor;
–
tashqi qurilmalar (printer, skaner);
– klaviatura.
Monitor (axborotni vizuallashtirish qurilmasi) va klaviatura (bosh-
qarish va simvolli axborotni kiritish qurilmasi) ko‘pincha terminal 
yoki displey deb nomlanuvchi yagona qurilma sifatida qaraladi.
Tizimli blok.
Tizimli blok g‘ilofi turli shaklda, masalan, yassi 
quti (mini tower case) yoki minora ko‘rinishida (big tower case) 
bo‘lishi mumkin. Ba’zi tizimli bloklar monitor ichiga joylashtirilgan 
bo‘lishi mumkin. Ayrim tizimli bloklarning (masalan, serverlarning) 
konstruksiyalari yon tomoni tor bo‘lgan modul ko‘rinishida 
tayyorlanishi mumkin.
1.4-rasmda tizimli bloklarning uchta asosiy ko‘rinishlari ko‘r-
satilgan: «
a
» – yassi quti ko‘rinishida; «
b
» – minora ko‘rinishida va 
«
d
» – korpus ichiga joylashtiriladigan yon tomoni tor bo‘lgan modul 
ko‘rinishida. Ular tashqi panellarida jamlagichlar uchun ajratilgan 
bo‘limlarga (
1
), elektr ta’minot bloklarining chiqishlariga (
2
) hamda 
turli ulanish elementlariga, elektr ta’minotini qo‘shish (yoqish) 
tugmalari, indikatorli yorug‘lik diodlari va razyomlarga ega.
Tizimli blok 
tarkibiga, odatda, 
tizimli plata,
elektr ta’minot 
bloki, diskli jamlagichlar, qo‘shimcha qurilmalar uchun razyomlarni 
va tashqi qurilmali adapterlari yoki kontrollerli kengaytirish platalari 
kiradi.

---

18
O‘z navdatida tizimli platada (ko‘pincha ona plata deb yuriti ladi – 
motherboard) quyidagilar joylashadi:
–
mikroprotsessor;
–
tizimli mikrosxemalar (chipsetlar);
–
takt impulslar generatori;
–
TXQ va DXQ modullari (mikrosxemalar);
–
CMOS-xotira mikrosxemalari;
–
klaviatura, QMDJ va EMDJ adapterlari;
–
uzilish kontrollerlari;
– taymer.
Ona plata.
Kompyuterlarning ona plata arxitekturasi funksional 
jihatdan boyitilib va asosiy protsessorning unumdorligi oshishi bilan 
doimiy ravishda mukammallashtirib boriladi. Bu uning eng muhim 
qismi, kompyuterning yuragi bo‘lib, uning elektron tarkibiy qismini 
tashkil qiladi. U yoki bu ishlab chiqaruvchilar tomonidan yaratilgan 
standartlashtirilgan ona plata modeli unda qo‘llanilgan mikrosxemalar 
to‘plami va elementlarning joylashish topologiyasi bilan belgilanadi.
Standartlashtirilgan g‘ilof shakliga qarab, o‘lchami bo‘yicha turli 
ona platalar ishlab chiqariladi. Shaxsiy kompyuterlar uchun eng keng 
tarqalgan ona plata formatlari AT, ATX (305×244 mm o‘lchamli), 
mikro ATX (244×244 mm) va FlexATX (229×191 mm).
Zamonaviy ona platalarning asosini tashkil etuvchilari, uning 
g‘ilofiga joylashtirilgan bo‘ladi: protsessor razyomlari, kengaytirish 
slotlari bilan magistral liniyalari, apparat xotira modullarining 
razyomlari, chipset mikrosxemalari uchun razyomlar. Bu konstruktiv 
elementlar yuqori darajali birlashtirish bilan apparat pog‘onasidagi 
1
1
1.4-rasm.