N. Husanov, S. Shokirova, K. Shayxova

Topshiriq:
Matnni o‘qing. Savollar tuzing va so‘zlab bering.
 
 
ABU RAYHON BERUNIYNING IQTISODIY IXTIROSI 
Pul paydo bo‘lgan davrdan boshlab, ayniqsa, tanga shaklidagi turli metallardan 
pul zarb etish boshlangan. Misrda Movaraynnahr va Xurosonda juda katta miqdorda 
to‘la qiymatga ega bo‘lmagan tangalar zarb etish avjga chiqqan. Masalan, 
muomalada bo‘lgan “Ismoiliy” dirhamlari qimmatga ega bo‘lmagan metallardan zarb 
qilingan. Buxoro dirhami – “gitrifiy” yoki past sifatli kumushdan yasalgan 
“Muhammadiy” tangalar muomalaga chiqarilgan. Bunday hol turli xil 
qallobliklarning, aldashlarning kuchayishiga qulay sharoit yaratdi. Buning oqibatida 
oltin dinorlar ham muomalada qatnashmay qolishiga olib keldiki, natijada oltin 
tangalar oddiy tovarlar kabi tortib beriladigan vaziyat vujudga keldi. 
Ma’lumki, Abu Rayhon Beruniy mineralogiya va metallshunoslik bo‘yicha o‘z 
davrning eng yirik olimi edi. U iqtisodiy taraqqiyotga putur yetkazayotgan bunday 

---

 51
ahvolga qarab turmadi. U juda katta tadqiqotlar, izlanishlar, amaliy tajribalar 
o‘tkazib, minerallar tarkibidagi qimmatbaho metallar hissasini topish uslubi–maxsus 
o‘lchov asbobini yaratdi. Bu asbob pul munosabatlari tarixida, uning rivojlanishida 
bebaho ahamiyatga ega bo‘lgi. Bu asbob yordamida turli metallardan yasalgan 
tangalar tarkibidagi qimmatbaho metallarning haqiqiy miqdorini o‘lchash mumkin 
bo‘ldi. Bunday asbobning yaratilishi pullar o‘rtasidagi haqiqiy nisbatlarni aniqlash, 
ularni o‘zaro almashtirishning adolatli asoslariga ega bo‘lish imkoniyatini berdi. 
Beruniy o‘zi yasagan asbobning tuzilishini, uning qanday mexanizmlardan va qay 
usulda yasalganini “Mineralogiya” nomli asarida bayon qilgan. 
 
Topshiriq:
Matnda ishlatilgan tinish belgilarga e’tibor bering.