N. Hakimov, E. Abdullayev, F. Halimov, A. Xamidova umurtqasizlar zoologiyasidan amaliy mashg’ulotlar

Umumiy tushunchalar

Mo’ylovlar. Hasharotlarning mo’ylovlari (antennalar) bir juft bo’lib, ular boshning ikkala yon tomonida joylashgan. Mo’ylovlar hidlash (xemoreseptor) va sezgi organlari vazifasini bajaradi. Mo’ylovlar har xil hasharotlarda turlicha uzunlikda va shaklda bo’ladi va ma’lum sondagi (2-3 tadan bir necha o’nta) bo’g’imlardan iborat. Mo’ylovlar shakl jihatidan qilsimon, ignasimon, ipsimon, arrasimon, taroqsimon, patsimon, tizzasimon, to’g’nag’ichsimon va yelpig’ichsimon kabilarda bo’ladi. Shuningdek, bir turga mansub erkak va urg’ochi hasharotlarning mo’ylovlari uzunligi va shakli bilan ham farq qiladi.

Hasharotlar mo’ylovlarining tuzilishi muhim sistematik belgi hisoblanadi, ya’ni ularning uzunligi, shakli va bo’g’imlanishiga qarab turkumlar va oilalarni bir-biridan farq qilish mumkin. Masalan, qilsimon mo’ylovlar suvaraksimonlar va ninachilar, ipsimon mo’ylov suv qo’ng’izlari, patsimon mo’ylov kapalaklar, chivinlar va tukli arilar, plastinkasimon mo’ylovlar aksariyat qo’ng’izlar, arrasimon-qirsildoq qo’ng’izlar, to’g’nag’ichsimon-oq kapalaklar uchun xarakterlidir. Turli hasharotlar uchun turlicha uzunlikdagi mo’ylov bo’lishi ham xarakterlidir. Ayrim hasharotlarning (uzun mo’ylov qo’ng’izlar, temirchaklar) mo’ylovlari tana uzunligidan ikki-uch baravar uzun bo’lishi mumkin.

Rasm 88. Hasharotlar mo’ylovlar xillari.

1 – qilsimon, 2 – ipsimon, 3 va 7 – to’g’nag’ichsimon, 4 – arrasimon, 5 – taroqsimon, 6 – tizzasimon, 8 – tirsaksimon, 9 – plastinkasimon (yelpig’ichsimon), 10 – qildor.