N. Hakimov, E. Abdullayev, F. Halimov, A. Xamidova umurtqasizlar zoologiyasidan amaliy mashg’ulotlar

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar

1. 
   Chayonlarning qorin bo’limi o’rgimchaknikidan qanday farq qiladi?
   
2. 
   Chayonlar qanday ko’payadi?
   
3. 
   Falangalarning o’ziga xos belgilarini ayting.
   
4. 
   Kanalarning hayot tarzi haqida nimalar bilasiz?
   
5. 
   Kanalar qaysi belgilari bilan boshqa o’rgimchaksimonlardan farq qiladi?
   

KO’POYOQLILAR SINFI – MYRIOPODA
Umumiy xususiyatlari

Ko’poyoqlilar bo’g’imoyoqlilarning quruqlikda yashovchi ancha katta guruhi bo’lib, 15000 dan ortiq turni o’z ichiga oladi. Ularning ko’pchiligi tropiklarda va janubiy kengliklarda tarqalgan.

Ko’poyoqlilar tunda faol hayot kechirishga moslashgan, kunduzi esa ularni barglar ostida, nam tuproqda, daraxtlarning kovaklari va po’stlog’i ostida, toshlar ostida topish mumkin.

Tanasi bosh va gavda bo’limlaridan iborat. Bosh yaxlit. U akron va gavdaning 3 yoki 4 ta bo’g’imlarining o’zaro qo’shilib ketishidan hosil bo’lgan. Boshdagi bir juft mo’ylovlari turli-tuman shaklda, bir shoxchali ipsimon yoki to’g’nag’ichsimon. Ular tuyg’u va hid bilish organlari vazifasini bajaradi. Boshda bir juft fasetka ko’zlari joylashgan. Fasetkani hosil qiluvchi oddiy ko’zchalar (ommatidiylar) ancha siyrak to’plam ko’rinishida. Jag’lari ikki yoki uch juft.

Ko’poyoqlilarning gavdasi har xil guruhlarida turlicha sondagi segmentlardan iborat, ya’ni pauropodalar – 14 ta, simfillarda – 19 ta, laboyoqlilarda – 181 tagacha bo’ladi. Gavda segmentlarining deyarli barchasi juft oyoqlarga ega. Gavdaning segmentlari past taraqqiy etganlarida gomonom, ko’pchiligida – geteronom. Geteronom segmentasiyada yirik bo’g’imlar mayda bo’g’imlar bilan navbatlashadi.

Ko’poyoqlilarning uzunliklari ham turlicha, ya’ni juda maydalari 1,5-3 mm, o’rtacha kattalikdagilari – 3-5 sm, ayrimlari (tropiklarda) 15-28 sm gacha bo’ladi.

Ko’poyoqlilar sinfi simfillar, pauropodlar, ikki juft oyoqlilar va laboyoqlilar kenja sinflarga ajraladi.