|
«Oddiylik - o‘g‘rilikdan yomon»
degan hikmatni
anoyi odam aytmagani aniq. Siz ham, mening
soddagina birodarim, oddiy ko‘cha so‘zlari atrofida
o‘ralashmang.
Mening amerikalik harbiy o‘quvchilarimdan
birining rus tili bo‘yicha ilk ustozi boltiqbo‘yilik
shaxs ekan. O‘sha kursant rus tilida yengil
boltiqbo‘yi aksentida gapirar edi.
Ha, aytganday, ishonchli xizmat vakillari
bo‘lmish do‘stlarimning xabar qilishlaricha,
mening o‘zbek tanishim rus tilida binoyiday
so‘zlashni o‘rganib olganmish. Shahar bozorlaridan
birida farrosh bo‘lib ishlayotgan bu azamatning
83
so‘zlashuv uslubi zodagonlarnikidan qolishmas-
mish. Joni og‘rib turgan bir ahvolda «Meni avf
etasiz, muhtaram janob, sizga shuni ma’lum
qilishga majburmanki, kuvaldani oyoqlarimga urib
oldingiz», - degan emish. Uning bu safargi til
o‘rgatuvchisi rus mumtoz adabiyotining muxlisi
ekanligi aniq.
Ha, modomiki, biz yo‘lda ekanmiz, hamisha
ehtiyot bo‘lishga to‘g‘ri keladi.
Men sizga nimani o‘qish kerakligi borasida
tavsiyalar berdim. Ko‘radigan, tinglaydigan-
laringizni ham ajratib olgan bo‘lsangiz kerak. Yo‘q,
shu yerda biroz to‘xtab o‘taylik. Siz tajribasizlik
qilib, o‘rganayotgan tilingizda aytilgan har qanday
qo‘shiq so‘zlarini tarjima qilishga urinishingiz
mumkin. Ko‘pincha hech baloga tushunmaysiz.
Hozir dunyoda shunday guruhlar urchib ketganki,
ularning tilini tuqqan onalari ham tushunmasalar
kerak. Siz bunday aljiraganlar bilan alahsib
o‘tirmang.
Televideniye orqali beriladigan yangiliklar va
tahliliy ko‘rsatuvlarni ko‘rish foydadan xoli
bo‘lmaydi. Tabiiyki, men unda aytilgan har bir
narsaga ishoning, deyayotganim yo‘q. Yaxshi
tomoni televideniyeda ko‘rgan yangiliklar matnini
internetdan topishingiz mumkin.
84
Til o‘rganishda hayvonot va nabodot olami,
tabiat sirlari, jug‘rofiy kashfiyotlarni aks ettiruvchi
filmlarning foydali ta’siri katta. Bunday filmlarning
tili juda boy bo‘ladi.
Yana bir gap. Professional suxandonlar, hech
shubhasiz, matnlarni standart tilda o‘qiydilar.
Talaffuzlar, ohanglar adabiy bo‘ladi. Shu joyda ham
hushyorroq bo‘lasiz. Misol uchun, suxandonlar
tomonidan rus tilida o‘qilgan matnni eshitib
ko‘ring. Bu tilda hamisha shunday gapirish kerak
deb o‘ylaysizmi? Aslo yo‘q. Bu xuddi baliq oviga
smoking kiyib borishday yoki avtobus bekatiga
soldatcha qadam tashlab, har bir qadam tashlaganda
oyoklarning asfaltga 30 sm yuqoridan tushishini
nazorat qilib borishday gap. Bu holatlar kulgili
tuyulishidan tashqari, hayotda standart tilda
so‘zlash ba’zi anglashilmovchiliklarni, eng yomoni
sun’iylikni keltirib chiqaradi.
Hech bir soha kishisi o‘z soxasi bo‘yicha hamma
narsani bilmaydi. Hamma o‘z imkoniyati
darajasidagina biladi. Til o‘rganayotganda ham
imkoningiz yetmaydigan narsalarni o‘zingizdan
talab qilmang. Hammasiga baravar urinmang.
Qaysidir o‘rinda hafsalangiz pir bo‘lib qolsa,
boshlagan ishingiz o‘lda-jo‘lda qolib ketishi
mumkin.
85
Mening aziz tinglovchim! Saboqlarimiz deyarli
oxirlab bormoqda. Men risolamning oxirgi qismida
o‘tgan saboqlarimizni umumlashtirgan holda ayrim
savollaringizga javob bermoqchiman.
Demak, sizning savollaringizga mening
javoblarim:
Til o‘rganish jarayonidagi matritsa nima o‘zi?
Matritsa - suxandonlar tomonidan baland ovoz
va standart ohangda o‘qilgan 20-30 chog‘li dialog
va matnlar demakdir.
Matnlarni qayerdan tanlab olgan ma’qul?
Matnlarni tanqidchilarning o‘tkir nazaridan
o‘tgan qo‘llanmalardan olish maqsadga muvofiqdir.
Tilni matritsa yordamisiz ham o‘rgansa
bo‘ladimi?
Albatta bo‘ladi. Ammo matritsa - til
o‘rganishning eng oson va qisqa yo‘lidir.
20-30 chog’li dialoglarni deyarli yoddan
biladigan
odam
tilni
yaxshi
o‘rgangan
hisoblanadimi ?
Yo‘q, matritsa - bu til o‘rganishning birinchi
bosqichi xolos. Agar dialoglar ularni tinglash
mobaynida o‘z-o‘zidan sizga yod bo‘lib qolgan
bo‘lsa, bundan faqat quvonish kerak.
86
25-30 ta dialog va matnni birvarakayiga
o‘rganish kerakmi?
Bu bilan siz «men yarim kilo pishgan go‘shtning
hammasini lunjimga tiqishim va yamlamay
yutishim kerakmi?», - deganday bo‘ldingiz. Yo‘q,
azizim, o‘zingizni aslo azoblamang. Siz go‘shtni
oz-ozdan kesib olib, og‘zingizga solishingiz va
shoshilmay, yaxshi chaynab yeyishingiz kerak.
So‘z va iboralarni to‘gri talaffuz qilishni
qanday o‘rgansam bo‘ladi?
Harflarga qarab talaffuzni o‘rganib bo‘lmaydi.
Ayniqsa yozilishi bilan aytilishi orasida katta farq
bo‘lgan so‘zlarda boy tillarni o‘rganayotganda.
Yozuv - portretday bir gap. U tashqi ko‘rinishdan
boshqa hech narsani anglatmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
