|
Til o‘rganishga bo‘lgan harakatlaringiz dastlab
kutilgan natijani bermasligi mumkin. Bu tabiiy,
chunki miyamiz dastlab o‘z osoyishtaligining
buzilishini istamaydi va biz bu qarshilikni yengib
o‘tishimizga to‘g‘ri keladi.
Mazkur holat ayniqsa
chet tilini o‘rganish jarayonida kuchli kuzatiladi.
Negaki, miyamiz shakllangan davridan boshlab ona
tilimiz ohangdorligiga erishib bo‘lgan edi. Begona
ohanglarga moslashish biroz qiyinchilik tug‘diradi.
Miyani o‘zga til ohangdorligiga moslash uchun siz
o‘sha tildagi
matnlarni juda uzoq vaqt mobaynida
diqqat bilan tinglashingiz lozim.
Ha, muvaffaqiyat
kerak bo‘lsa, ishni aynan shundan boshlang.
So‘zlarning ma’nosiga tushunmasangizda, qunt
bilan tinglayvering. Men bu xulosalarimni
asoslashga urinib ko‘raman.
Istaysizmi yo‘qmi bizning til o‘rganish
borasidagi eng yaxshi ustozlarimiz bolakaylardir.
O‘z ona tilida gapirishni endigina eplayotgan
bolakay bilan chet tilini o‘rganishni yaqindagina
boshlagan katta yoshli kishi o‘rtasida tafovut kam.
Ammo
bolakaylar
bu
borada
ancha
uddaburondirlar.
E’tibor bergan bo‘lsangiz, bola ilk so‘zlarni
talaffuz qilishdan oldin bizni oylab va yillab
tinglaydi. Shu qadar diqqat bilan tinglaydiki, hali
17
so‘zlarning asl ma’nosini tushunmasada, gapirish
ohangimizdan yaxshi va yomon ma’noni ajrata
oladi. Yumshoq muomalaga kulib, dag‘al
ohanglarga esa yig‘lab javob beradi.
Bolalar til o‘rganishning eng to‘g‘ri va tabiiy
usulini biladilar. Bu ularga Yaratgan tomonidan ato
etilgan ne’matlardan biridir.
Mening bola yoshidan o‘tgan o‘quvchim, siz
ham bu usullardan foydalanishga qarshimasdirsiz?
Mana til o‘rganishning eng oddiy va oson usuli:
avval diqqat bilan uzoq tinglash (ma’noni ohang
orqali anglay olish uchun miyani yangi ohanglarga
ko‘niktirish), keyin asta-sekin va to‘g‘ri talaffuz
qilish, so‘zlarning asl ma’nosini o‘rganish, tahlil
qilish va jumlalar tuzish.
Xullas, eng to‘gri yo‘l - tilni bolalarcha usul
bilan o‘rganish.
Xo‘sh, bunga kuchingiz yetadimi?
Axir til
o‘rganish kishidan nafaqat aqliy mehnatni, balki
jismoniy kuch-quvvatni ham talab qiladida.
Ishonavering, sizdan eng avval jismoniy kuch talab
qilinadi. Bu albatta, siz uchun yangilik emas. Faqat
siz bunga ilgari e’tibor bermagansiz.
Til o‘rganuvchi o‘zining miya hujayralarini, yuz
mushaklarini va nutq a’zolarini begona talaffuz va
ohangga moslashi lozim. Bu jarayonda aql va vujud
18
baravar ishtirok etadi. Siz bunga tayyor bo‘lishingiz
kerak, mening tirishqoq o‘quvchim.
Bu mehnat ortida yiqilishlar, jarohatlar, ko‘z
yoshlar bo‘lishi tabiiy ekanligini ham unutmaslik
darkor.
Axir
biz
bolalar
usulidan
foydalanmoqchimiz. Bolakayga «pechkaga tegma,
kuyasan», deyishingiz hech qanday samara
bermaydi. U to‘g‘ri borib qizigan pechkani ushlashi
va kuyishi mumkin. Shundagina uning uchun
«kuymoq» so‘zi hayotiy ma’no kasb eta boshlaydi
va bir umrga esda qoladi. Meni tushundingiz, degan
umiddaman. Siz boshlagan jarayonda ham ma’nosi
butun umr yodda qoladigan og‘riqlar bo‘lishi
ehtimoldan xoli emas.
Yer kurrasida nutq a’zolari o‘ta mukammal
shaklda rivojlangan yagona mavjudot bu insondir.
Har bir odamning nutq a’zolari bir-biriga
o‘xshamagan, o‘ziga xos bo‘ladi. Dunyodagi har bir
tilning talaffuzi ham nutq a’zolariga turlicha ta’sir
etadi. Begona tilda so‘zlash u yoqda tursin, uni
tinglashning o‘ziyoq miyamizda bir qator
tartibsizliklarni
keltirib
chiqaradi.
Chunki
miyamizda begona tildagi tovushlarni hech
e’tirozlarsiz, osongina qabul qiladigan dasturning
o‘zi yo‘q. Eshitish a’zolarimiz va miyamiz yangi
19
ohanglarga ko‘nikishi va o‘zidan ularga joy ajratishi
uchun jiddiy mashq zarur.
Nutq jarayonida nutq a’zolarimizning ayrimlari
faol harakatda bo‘lgan holda, ayrimlari o‘ta sust
bo‘ladi.
Qadimgi xitoy zodagon oilalarida g‘alati odat
urf bo‘lgan edi. Oq-suyak oila qizlarini mayda
qadam tashlashga o‘rgatish uchun ularning oyoqlari
bir-biriga yaqin holatda bog‘lab qo‘yilardi. Natijada
oyoqlar mayda qadam bilan yo‘rg‘alashga
moslashar va bechora qizlar bemalol qadam
tashlash baxtidan mahrum bo‘lardilar. Bu kabi
kadam olishlarda, aslida, hech qanday nazokat yo‘q,
aksincha kishiga g‘ozning yo‘rg‘alashini eslatadi,
xolos. Bu odatni bejiz tilga olmadim. O‘z ona
tilidan boshqa tilni bilmaydigan kishilarning nutq
a’zolari xam o‘sha bog‘langan oyoqchalarni
eslatadi. Ularga bemalol qadam tashlashni o‘rgatish
uchun mashq zarur. Nutq a’zolari avvaliga
qiynaladilar,
qarshilik
qiladilar,
alal-oqibat
moslashadilar. Karshiliklar bo‘lishi tabiiy, negaki
yangi
topshiriqlarni
ular
chindan
ham
tushunmaydilar. Hammasi begona. Mabodo
dabdurustdan shotlandlarning milliy raqsini ijro etib
berishingizni so‘rab qolishsa, o‘zingiz qanday
20
ahvolga tushardingiz? Hatto jahlingiz ham chiqqan
bo‘lardi.
Xuddi shu o‘rinda biz o‘ta nozik nuqtaga duch
keldik. Miya va nutq a’zolarini biror-bir narsaga
o‘rgatish hammaning o‘z qo‘lida. Bu jarayon har bir
odamda bir-biriga o‘xshamagan tarzda, o‘zgacha
kechadi. Bu yerda har qanday ikkinchi odam
ortiqchadir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
