N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

Yarimqattiq gellar 
p o lim erlash y o ‘li bilan olinadi. U la r yetarli 
darajada yuqori singdiruvchanlikka ega b o ‘lib, o ‘rtacha sig‘im i katta 
va g ‘ovaklarining o ‘lcham lariga bog‘liq bodm aydi. Y um shoq gellardan 
farqli ravishda yarim qattiq gellar b o ‘kkanida hajm i ozgina — 
1 , 1
— 
1,8 m arta ortadi. U lar u c h u n sig‘im om ili 0,8—1,2 bodadi. Y arim ­
q attiq gellar yuqori bosim ga yaxshi bardosh beradi va shaklini o ‘zgar- 
tirm aydi (deform atsiyalanm aydi). U lar gidrofobdir. U larni gidrofillash 
kimyoviy (sulfatlar) yoki fizik y o d b ilan am alga oshiriladi. Keng 
kodam da ishlatiluvchi yarim qattiq gellardan stirogellar stirolni divinil- 
benzol bilan sopolim erlash natijasida olinadi. Y arim qattiq gellarda 
xrom atograflyalash 
singuvchi gel xromatografiyasi
deb ataladi.
Qattiq gellar 
qatoriga silikagellar, g'ovak shishalar (gel b od m asa 
ham ) kiradi. Q attiq gellar g ‘ovaklarining o d ch am i o ‘zgarm aydi. Bu 
esa kolonkalam in g yuqori oflkazuvchanligini t a ’m inlaydi. Bu turdagi 
gellam ing sigdm om ili katta em as — 0 ,8 —1,1. Q attiq gellar gidrofll 
h am , liofil h am b odishi m um kin. U larn i yuqori bosim da olib borila- 
digan gel xrom atografiyasida ishlatiladi.
G el xrom atografiyasida ishlatiladigan erituvchilar aralashm aning 
barcha kom ponentlarini erita olishi, gel sirtini hodlashi va gelda adsor- 
bilanmasligi kerak. G el g ‘ovaklarini va gel donachalari orasidagi b o ‘sh- 
liqni toddiruvchi erituvchilar xrom atografiyalanuvchi m oddalarning 
m olekulalari b ilan b ir xilda o ‘zaro t a ’sir etishi kerak. S hu n d a erigan 
m oddalarning g ‘ovaklarga kirishi faqat diffuziyalanish tufayli bodadi.
E rituvchining qovushoqligi h a m k atta aham iyatga ega, m assa 
alm ashinishi tezligi an a shunga bogdiq. D iffuziyalanish koeffitsiyenti 
kichik b o dg an yuqori m olek ular b irikm alam ing eritm alari uch u n eri­
tuvchining qovushoqligi kichik bodishi kerak. G el xrom atografiyasida 
erituvchi tanlash qodlaniluvchi detektorlash sistemasiga h a m bogdiq.
G el xrom atografiyasi am alda yuqori m olekular birikm alar aralash­
m alarini tarkibiy qism larga ajratishda ishlatiladi. Lekin un d an quyi 
m olekular birikm alar aralashm alarini tarkibiy qism larga ajratishda 
h am b a ’zan foydalaniladi. 
,
130

---