N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

katarometr
bodib, uning ishlash prinsipi qizdirilgan platina yoki volfram tolaning 
qarshiligini odchashga asoslangan. U yuvib o d u v chi gazning issiqlik 
odkazuvchanligiga bogdiq bodadi. Bir xil sharoitda qizdirilgan toladan 
ajraluvchi issiqliq m iqdori gaz tarkibiga bogdiq. A ralashm adagi aniq- 
lanuvchi kom ponentlam ing issiqlik odkazuvchanligi tashuvchi-gazning 
issiqlik odkazuvchanligidan q an ch a katta farq qilsa, katarom etm ing 
sezgirligi sh un ch a k atta bodadi. Shu nuqtayi nazardan eng qulay 
tashuvchi-gaz vodoroddir, chunki uning issiqlik odkazish xususiyati 
k o 'p c h ilik b o sh q a g azlarnin g issiqlik o d k a z ish id a n a n c h a katta.
100

---

K atarom etrning afzalliklari uning oddiyligi, yetarli darajada aniqligi 
va ishonchli ishlashidir. Lekin sezgirligi kuchli b o ‘lmagani tufayli u 
m ikroaralashm alam i aniqlashda ishlatiladi.
Termokimyoviy detektorning ishlashi platina sim ining qarshiligini 
o ‘lchashga asoslangan. Bu qarshilik yonuvchan gazlar yonganida haro- 
ratning o ‘zgarishi natijasida o ‘zgaradi. G azlar xrom atografik kolonka- 
dan chiqishda qizdirilgan platina simga tegib katalitik ravishda yonadi. 
Term okim yoviy d etek to rning sezgirligi k atarom etrnikiga nisbatan 
yuqoriroqdir. T erm okim yoviy d etek to rn in g ishlatilishi yonuvchan 
m oddalarga bog‘liq ravishda cheklangan.
Alangali detektorning ishlash prinsipi gorelkaning vodorod alangasi 
unga organik m oddalar kiritiiganda o ‘zgarishiga asoslangan. Ionlovchi 
detek torlarn in g sezgirligi ju d a yuqori b o ‘ladi. M asalan, alangali- 
ionlovchi detektor (A ID ) 10 
12
gacha m o d d an i aniqlash im konini 
beradi. Bu detektorlarda vodorod gorelkasi alangasining elektr odka- 
zuvchanligi o d chanadi. T oza vodorod alangasining elektr odkazuv- 
chanligi jud a kichik b o'lad i. V odorodda organik birikm alarning ara- 
lashm alari paydo bodganida alanga ionlanadi. Ionlanish darajasi ara- 
lashm aning konsentratsiyasiga m os bodadi. U ni oson odchash m u m ­
kin. Bu turdagi detektorlarning jud a sezgirligi ularning keng qodla- 
nilishiga sabab bodadi. L ekin alanga-ionlovchi detektorlar (A ID ) 
ning ju d a sezgirligi faqat organik birikm alarga nisbatan xos bodib, 
am m iak, vodorod sulfid, oltingugurt oksidlari, kislorod, azot va bosh- 
qa anorganik m oddalarga nisbatan uning sezgirligi keskin pasayadi.
Ionlovchi detektorlarning ishlash prinsipi tok kuchini odchashga 
asoslangan. Eng k o ‘p tarqalgani alangali-ionlovchi detekto r bodib, 
u n d a alangaga kiritilgan m oddalarni ionlashtiruvchi elektrodlar orasida 
hosil boduvchi tok kuchi odchanadi. Elektrodlarga kuchlanish beril- 
gach, alangada elektrodlar orasida io n lar paydo bodib, ionlanish 
tokini hosil qiladi (38, 39-rasm lar).
E lektronni qam rab oluvchi detektorning ham sezgirligi kattadir. 
A langa ta ’sirida gazda radikallar va erkin elektronlar hosil bodadi. 
A niqlanuvchi m od da alangaga kiritiiganda io nlar hosil bodish tezligi 
keskin o rtadi va d etektorda signal toki paydo bodadi. Bu tok kuchay- 
tirilib ro‘yxat qiluvchiga uzatiladi.
D e te k to rd an chiquvchi im p u lslam i o d c h a sh yoki yozib olish 
uchu n sezgir k o ‘rsatuvchi m illivoltm etr va potensiom etrdan foydalani- 
ladi. Signalni qayd qilib, d etektor signalini tashuvchi gaz hajm i 
V

---

38-rasm.