N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

Yuza qatlamli sorbentlar 
keyingi vaqtlardagina ishlatila boshlandi. 
F a o l m o d d ala ri ta sh u v c h in in g faq a t tash q i y u zasida b ir tekisd a 
taqsim langan sorbentlar 
yuza qatlamli sorbentlar
deyiladi. F aol m odda 
sifatida qattiq yoki suyuq sorbent xizm at qilishi m um kin. Sorbent 
qatlam ining yupqaligi va yutiladigan m oddalarning sorbentga yetib 
borishi osonligi tufayli sorbentlarning sirt qatlam larida massa uzatishga 
qarshilik kam ayadi va dem ak, sorbsiya qatlam ida turish vaqti qisqaradi. 
Bu esa xrom atografiya kolonkasining ish sam aradorligi ortishiga olib 
keladi.
Yuzasi g ‘ovak adsorbentlarda 
(Y G ‘A) ch u qu r g ‘ovaklar b o d m a- 
ganligi sababli g‘ovaklardagi h arak atch an fazada m oddalarning tutilib 
turish vaqti qisqaradi va m assa alm ashish tezligi ortadi. Y G ‘A jara - 
yonni m uvozanatga yaqin sharoitlarda, yuvilib ketish tezligini susay- 
tirm ay olib b orish im konini beradi. B ulardan tashqari, Y G ‘A ning 
m exanik puxtaligi k a tta b o d ad i, ch un k i u lam in g o ‘zagi od atd a shisha 
soqqachalardan iborat. Y G ‘A ju d a yaxshi regeneratsiyalanadi va oqim - 
ga nisbatan oz qarshilikka ega.
Y G ‘A ning adsorbsiya xossalari yuza govak qatlam i sifatida ishla- 
tiluvchi m od daning tabiatiga bogdiq. M asalan, faol qatlam i silikagel 
b odg an Y G ‘A hajm iy g‘ovak silikagellar kabi ishlatilaveradi. U larda 
am inlar, am idlar, pestitsidlar va qutbli k o ‘pchilik boshqa m oddalar 
tahlil qilinadi. F aol q atlam i polim erlardan iborat Y G ‘A la r h am ish ­
latiladi.
A dsorbent tanlashda SAX da yuzaga keluvchi quyidagi uch m uam - 
m oga e ’tib o m i qaratish zarur:
1
) aniqlanuvchi m oddalarning kolonkada adsorbent bilan kimyoviy 
yoki katalitik t a ’sirlanishi natijasida yo'qolishi yoki o'zgarishi;
2
) adsorbent ishlashini tiklash qiyinligi;
3) kolonkaning b arq aror ishlamasligi. 
4
96

---

Ishlatiladigan adsorbentlar, o d atd a, kislota yoki asos xossalariga 
ega bo'ladi. Shu sababli m u h it p H iga sezgir xrom atografiyalanuvchi 
m oddalar o'zgarib qolishi m um kin. M asalan, adsorbent ishtirokida 
k o 'p in ch a m oddalarning oksidlanishga moyilligi ortib ketadi. Buni 
adsorbent tanlashda e ’tiborga olishi kerak. Shuning uchun adsorbent­
larga old in d an ishlov beriladi yoki m odifikatsiyalanadi. M asalan, 
suvda uzoq yuvish bilan kislotalilik xossasi kam aytiriladi. X rom ato- 
grafiyalashni azot m uhitida olib borish yoki erituvchiga antioksidantlar 
(oksidlanishga to 'sq in lik qiluvchi m o d d alar) q o 'sh ish y o 'li bilan 
oksidlovchilarning t a ’sirini kam aytirish m um kin. Eng yaxshi anti- 
oksidantlardan biri 
2
,
6
-d iu ch lam ch i butil и-krezoldir.