N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

suyagi; ensa suyagi bo limlari: a-asosiy qism, b-bo “
yin qismi, s-tepa qismi, d — ensa
to ‘pig 4, e-bo yinturiq о ‘simtasi; peshana suyagi qismlari: f —h — peshana suyagining
chakka — ko'z qismi, d
— 
burun peshana qismi, pastki ja g ‘ suyagi qismlari:
i — muskul o'simtasi, к — bo'g'im o'simtasi, I — chaynash muskuli chuquri,
m — qon tomir kesigi, h — ja g ' tishlar qismi, о — iyak osti teshigi, p — jag'ning
kesuvchi qismi, g — ja g 'aro suyak tanasi, s — burun о 'simtasi.
Qoramolning bosh skeleti: 
1 — jag'oraliq suyagi, 2 - burun suyagi, 3 — yuqorigi
ja g ' suyagi, 4 — ko'z yoshi suyagi, 5 - peshana suyagi, 6 — tepaaro suyagining
chakka plastinkasi,
7 -
yonoq suyagi, 8 — ensa suyagi, 9 — yanoq suyagi о 'simtasi,
10 — pastki ja g ' suyagi; a — kurak tishlar, b — ko'z osti teshigi, с — ko'zyoshi
teshigi, d — ko'z usti teshigining kanali, e — muskul o'simtasi, f - shox, g - tashqi
eshitish yo'li, h — ensa suyagining to'pig'i, i - bo yinturiq o'simtasi, к — suyak
nog ‘orasi, l — bo'g 'im о ‘simtasi, m — qon tomirlari kesigi, n — iyak osti teshigi, о — yuz
do'ngligi, p — pastki jag'ning ichki qismi, q —pastki jag'ning tishli qismi, i —pastki
j a g ‘ suyagining burchagi.
104

---

Bosh skeleti yassi juft va toq suyaklardan tuzilgan bo'lib, bir- 
biriga zich joylashadi, hattoki, ba’zi suyaklar birlashib ketadi. 
Bosh skeletida havo bilan to‘lib turuvchi va uni yengillashtirishda 
muhim ahamiyat kasb etuvchi bir qancha kovaklar, qon tomirlar 
va nervlar olishi uchun bir necha teshiklar boladi. Bosh skeleti 
miya va yuz bolimiga bolinadi 
(39-rasm).
Miya bolimi qo‘yidagi suyaklardan tashkil topgan: ensa suyagi, 
ponasimon suyak, panjarasimon suyak, tepa suyagi, tepaaro 
suyak, chakka suyagi, peshana suyagi. Yuqoridagi suyaklar o‘zaro 
birlashib, miya bo‘shliglni hosil qiladi. Uning ichki tomoni 
«barmoq izi»simon g‘adir-budr bolib, unda bosh miya pushtalari 
joylashadi.
Ensa suyagi bosh suyagining orqa (aboral) tomonida joylashgan 
bolib, asosiy (tana), 2 ta yon qism va tangachasimon qismlardan 
tashkil topgan.
Asosiy qism yoki tanasi — bosh suyagining asosida joylashadi 
va ponasimon suyak bilan birlashadi. Ensa suyagining tashqi 
yuzasida, ya’ni ponasimon suyak bilan birlashgan joyida bosh 
muskullarining kelib birikishi uchun juft muskul do'ngligi boladi.
Ensa suyagi tanasining o lk ir yon qismlari qon tomirlari va 
nervlar o‘tishi uchun yirtiqsimon teshikni hosil qiladi.
Tananing miya yuzasida uzunchoq miya joylashishi uchun 
chuqurcha va uning oldiroglda miya (voroliev) ko‘prigining 
chuqurchasi boladi. Ensa suyagi tanasining orqa uchi ensaning 
katta teshigi bilan chegaralanadi.
Yon qismlar ensaning katta teshigi bilan chegaralanadi va atlant 
suyagi bilan birlashishi uchun bo‘g lm bo‘rtiqlari boladi. Pastda 
ular bo‘rtiqlararo teshik orqali bir-biridan ajralgan. Bo‘glm bo‘rti- 
glning yuqorisida bo‘rtiq usti chuqurcha, pastda esa bo‘rtiq osti 
chuqurcha, ya’ni 2—3 ta tilosti teshigi bilan birgalikda boladi. 
Bu teshikdan nervlar oladi. Ensa suyagining yon tomonlarida 
tanadan keladigan muskullar birlashishi uchun bo‘yinturuq 
o'simtasi mavjud. Tashqi va ichki suyak varaqchalari o'simtasida 
ensa havo bo‘shlig‘i yotadi.