N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

11

---

3-rasm. Hujayra shaklJari:
1 — ichak epiteliysining silindrsimon hujayrasi; 2 — kubsimon hujayralar;
3 — yassi epiteliy; 4 — qadahsimon hujayralar; 5 — qon hujayralari; 6 — silliq
muskul hujayrasi; 7 - spermatozoid; 8 - o ‘simtali nerv hujayrasi; 9 ~ qanotli
hujayra.
12

---

critrotsiti 4—4,5 mkm kattalikda bolsa, miyaning yirik nevrositlari 
120 mkm, sut emizuvchilaming tuxumi 200 mkm keladi. Qushlar 
tuxum hujayrasi (tuxum sarig‘i)ning diametri hatto bir necha 
sm ga yetadi.
Hujayra hajm ining doimiylik qonuniga k o ‘ra, turli hay- 
vonlaming bir tipdagi hujayralari (m: jigar hujayralari)ning hajmi 
teng boladi. Organlaming turli hayvonlarda har xil kattalikda 
b olish i hujayralar hajmiga emas, balki ular sonining turlicha 
bolishiga bogliq.
Hujayralarning barcha tarkibiy qismlari: sitoplazma, o‘zak va 
qobigl protoplazmani tashkil qiladi. Shu jihatdan u «tirik modda» 
tushunchasiga yaqin. Lekin tirik m odda kengroq m a ’noda
4-rasm. Hujayralarning shakllari va tuzilish tamoyili (sxema):
/ — silindrik epiteliy hujayralari; 2 — kubsimon epiteliy hujayralari; 3 — yassi
epiteliy (mezoteliy) hujayralari; 4— qonning yumaloq hujayralari (a — o'zagi
qismlar — segmentlarga bo ‘lingan neytrofil leykosit; 6 — yumoloq о ‘zakli limfosit;
5 — tayoqchasimon о ‘zakli duksimon hujayra (silliq muskul hujayrasi);
6 — о ‘simtali (nerv) hujayra; 7 — qadahsimon hujayra;
8 — tebranuvchi tukchalarga ega hujayra; 9 — qanotdor hujayra (pay
hujayrasi); 10 — xipchinli hujayra (spermiy); 11 — ko'p о 'zakli hujayra
(osteoklast); 12 — o'zaksiz hujayra (sut emizuvchilaming eritrotsiti).
13

---

ishlatiladigan tushuncha, chunki uning hujayra tuzilishiga ega 
bo'lmagan shakllari ham mavjud.
Hujayralar uch tarkibiy qism: sitoplazma, o'zak va plazmolem- 
madan tashkil topadi 
(5-rasm).
Sitoplazma va uning organellalari 
hujayra hayot faolitini, shuningdek ko‘p hujayrali organizmlarda 
hujayraning o'ziga xos (spesifik) vazifasini ta’minlovchi asosiy 
metabolizm apparatidir. О ‘zak esa genetik axborot (informatsiya)ni 
hosil qiluvchi va saqlovchi, bu axborotni hujayraning bo'linishi 
natijasida hujayra avlodlari qatorida o'tkazilishini ta’minlovchi 
tuzilmadir. Plazmolemma hujayraning tashqi muhit bilan o'zaro 
fizik-kimyoviy ta ’sirini, shuningdek ko'p hujayralilarda organizm 
hujayralarining o'zaro aloqasini ta’minlaydi.