|
eritrotsitlarning
shakli ikki tomoni botiq disklar shaklida, surtma
preparatlarda
esa dumoloq-doira shaklida boladi. Ayrim patologik
holatlarda
eritrotsitlarning shakli urchuqsimon, noksimon va
boshqa
turda boladilar.
Ulaming shakli o'zgarishiga poyklositoz deyilib, kasalliklami
doagnostikasida muhim ahamiyatga ega. Eritrositiaming o'rtacha
61
QON
Г
QON S H AKljJ ELEMENTLARI
1
QON PLAZMASI
------г------------ i
Eritrositlar
Leykositlar
Qon plastinkalari
(1 mm3 da ayollarda 4 ,5 -5 , (1
da 6~ 8
(1го™ ^*1аг 1 mr"3 da
erkaklarda 5=5,5 mln)
100
%,
i
Granulositlar
(donador leykositlar)
200—400 ming)
1
(
j
Naytroffllar
Eozinofillar
(65-70%)
! _
(2-5%
Bazosillar
(0,5-1%)
Agranulositlar
(donasiz leykositlar)
I—
I
Limfosit
(20-28%)
Monositlar
(
6
-
8
%)
r h
yosh
(0-0,5% )
tayoqcha
yadroli
(2-4%)
segment
yadroli
(60-65%)
18-rasm.
Hayvonlar qoni hujayralarining yorug‘lik mikroskopida
ko‘rmishi:
1 — eritrotsitlar; 2 ~ neytrofillar; 3 — eoz'moftl; 4
—
bazofil;
5
—
kichik limfosit; 6 — о ‘rta limfosit;
7 —
monositlar.
62
diametri 7, 5 m bolib, 7 mkm dan kichik bolsa — mikrositlar,
8 mkm dan katta bolsa, — makrositlar deyiladi.
Eritrositlar soni vadiametri V.N. Nikitin bo‘yicha
Hayvonniug
turi
lnun3
qondagi eritrotsitlar
(mln dona)
Eritrotsitlarning
diametri (mkm)
Odar
7,0-9,5
5,6
Qoramollar
6,0
5Д
Cho‘chqalar
6,0
5,0-6,0
Qo'ylar
9,4
4,3
Echkilai
14,5
4,0
Uy quyoni
5,0
6,0
Tovuqlar
3,51
2,0x7,5
0 ‘rdaklar
3,21
3,8x6,6
Baqalar
0,382
2,8x15,8
Odamlar:
Erkaklar
5,0
7,3—7,5 mkm
AyoLlar
4,5
Qonda eritrotsitlarning rangi sarg‘ish, yashil-somon rangga
ega. Gimza-Romanovskiy usuli bilan bo‘yalganda eritrotsitlar
kislotali bo‘yoqlar (eozin) bilan qizilga bo‘yaladi.
Oglrligi 500 kg keladigan ot qonidagi eritrotsitlarning soni
436,5 trillion; agar soniyasiga bir eritrotsit sanalsa, bunday ot
eritrotsitlarini sanab chiqish uchun 14 ming yil kerak b o lar edi.
Agar eritrotsitlami ketma-ket bir qator qilib terish mumkin bolsa
edi, hosil bolgan zanjir yer sharini ekvator bo'ylab 68 marta
o‘rab chiqishga yetgan bolardi.
1 ml qondagi eritrotsitlar soni bir turga mansub hayvonlarda
organizmning yoshi, jinsi, mahsuldorligi va ekologik sharoitlar
bilan bogliq boladi.
63
Eritrositlar qonning osmotik bosimi o'zgarishiga juda sezgir
bo lib , gipotonik suyuqliklarda ular shishib yoriladi, natijada
ularning tarkibidagi gemoglabin plazmaga chiqib ketadi — bu
holatga gemoliz deyiladi. Gipertonik suyuqliklarda, aksincha
eritrotsitlar bujmayib qoladi.
Eritrositlar tarkibini 60% suv, qolgan 40% qumq modda tashkil
qilgan bolib, quruq moddaning taxminan 95%-gemoglabindan
tashkil topgan. Gemoglabinning tarkibini gem (4%) va globin
(96%) tashkil etadi. Eritrositlar to'qimalarga kislorod va to'qima-
larda hosil bo'lgan karbonat angidridni o‘pkalarga tashib beruvchi
yagona hujayralar bolib — transport vazifasini bajaradi.
Qushlarning eritrotsiti o‘zakli bolib, oval shaklidadir. Ko'p-
chilik sut emizuvchilaming eritrotsiti ikki tomondan botiq disk
shaklida (buni ayniqsa rastrlovchi elektron mikroskop yaxshi ko'r-
satadi). Shimol bug'usi, tuya va lamalarda eritrotsit oval shaklga
ega. Eritrositlaming o'ziga xos shakli yetilish paytida, o'zakning
yo'qolishi oqibatida yuzaga kelib, gemoglobinning kislorod bilan
oson to'yinishmi ta’minlaydi. Sut emizuvchilarda eritrotsitlar bir
turga mansub hayvonlar qonida doimiy kattalik va shaklga ega.
Tuban umurtqalilarda turli kattalikdagi (anizotsitoz) va har xil
shakldagi (poykilotsitoz) eritrotsitlami uchratish mumkin.
Eritrositlaming yuqori tabaqalanganligini hatto sitoplazmatik
to'rga ham ega emasligi ko'rsatadi. Ularning faqat qobigl mavjud
bolib, ichida yarim suyuq massa joylashadi. Yosh (retikulyar)
eritrotsitlarda ribosomalarning qoldiqlari, sitoplazmatik to 'r va
mitoxondriyalarni uchratish mumkin. Bunday holat klinik
ahamiyatga ega: qonda retikulyar eritrotsitlarning ko'payishi orga-
nizmda eritrotsitlarning ko'plab yemirilayotganligidan dalolat beradi.
Eritrositlar muhitning tuzlar konsentratsiyasi o'zgarishiga juda
sezgirdir. Tuzlar konsentratsiyasi eritrotsitlar ichidagi va qon
plazmasining tuzlar konsentratsiyasi bilan teng bolgan eritma
fiziologik eritma deyiladi. Eng oddiy fiziologik eritma osh tuzining
0,85% li eritmasidir. Eritrositlaming eritmadagi tuzlar konsent
ratsiyasi o'zgarishiga chidash qobiliyati ularning rezistentligini
(chidamliligini) belgilaydi. Yuqori darajada ixtisoslashgan va o'zagi
yo'q bo'lgan eritrotsitlar 100-120 kun yashaydi. Yemirilayotgan
64
eritrotsitlar o'miga qizil ilikda tinimsiz ravishda yangilari hosil
bo'lib, sirkulyatsiyaga chiqib turadi.
Eritrositlar gazlar almashinuvida qatnashishdan tashqari,
o'zlariga har-xil moddalarni, aminokislotalami va toksinlarni ham
yutadilar — bu jarayonga adsorbsiya deyiladi.
Leykositlar. Bu termin (yunoncha leikos-rangsiz) so'zidan
kelib chiqqan bo'lib, oqish — rna’nosini anglatadi.
Leykositlar — eritrotsitlardan farq qilib, doimo o'zakka, orga-
noidlarga ega; ko'pincha leykositlarda glikogen (ot va cho'chqada),
yog' kiritmalari va fermentlar uchrab, moddalar almashinuvida
faoi qatnashadi. Ular organizmda turli-tuman vazifalarni, jumladan
trofik va himoya fimksiyasini o'taydilar. Ulaming himoya vazifasi
yot zarrachalami fagositoz qilish, antitelalarni ishlash, immunitet
hosil qilish bilan ifodalanadi.
Leykositlarning morfologik turlarini o'rganish uchun qon
surtmalarini maxsus aralay) usulida bo'yash yoki bu usulning
turli modifikatsiyalari qo'llaniladi.
Sitoplazmasida maxsus donachalari bo'lgan leykositlar
granulositlar, bunday donachalari bo'lmaganlari agranulositlar
deyiladi. Granulositlar esa donachalarning bo'yalishiga ko'ra
bazofillar, eozinofillar va neytrofillarga, agranulositlar limfositlar
va monositlarga bo'linadi.
Granulositlar ko'payishga, o'z stmkturasini o'zgartirishga layo-
qatsiz va ma’lum turdagi hayvonlar uchun kattaligi nisbatan
doimiy, ya’ni yuqori darajada tabaqalangan hujayralardir. Yetuk
granulositlaming o'zagi bo'g'imlarga bo'lingan (segmentlangan)
bo'lib, bunday o'zak katta solishtirma yuza (yuzaning massaga
nisbati)ga ega va bu hoi moddalar almashinuvining intensivligiga
bog'liq. Granulositlaming o'zagi xromatinga boy, sitoplazmasida
kam sondagi mitoxondriyalar, pufakchalar shaklidagi sitoplazmatik
to‘r, spesifik donachalar, oksidlanish fermentlari (m., oksidaza)
mavjud.
Leykositlarning morfologik turlarini o'rganish uchun qon
surtmalarini maxsus aralashma (eozin va metilen ko'ki) bilan
D.L. Romanovskiy (1891-y.) usulida bo'yash yoki bu usulning
turli modifikatsiyalari qo'llaniladi.
65
Sitoplazmasida maxsus donachalari bo'lgan leykositlar
granulositlar, bunday donachalari bo‘lmaganlari agranulositlar
deyiladi. Granulositlar esa donachalarning bo‘yalishiga ko‘ra
bazofillar, eozinofillar
Do'stlaringiz bilan baham: |
