N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlari.
Biyada — katta (5— 
8
sm), loviyasimon shaklda; yosh hayvonlarda u katta yoshda- 
gilarga nisbatan katta boladi. Tuxumdonning erkin cheti botiq, 
unda ovulyatsion chuqurcha mavjud. Tutqich cheti qavariq, juda 
uzun. Ovulyatsion chuqurchadan tashqari, tuxumdonning hamma 
joyi zardob parda bilan qoplangan; ovulyatsion chuqurcha murtak 
epiteliy bilan qoplangan. Tuxumdonning maxsus payi yaqqol 
ko‘rinadi. Tuxum yo‘li tutqichi egri-bugri tuxum yoii va tuxum­
donning maxsus payi bilan birga tuxumdon bursasini hosil qiladi.
Cho‘chqada — tuxumdon nisbatan katta (uzunligi 5 sm gacha), 
yumaloq, biroz uzunchoq shaklda, g‘adir-budir, tuxumdon 
tutqichiga va tuxumdonning maxsus payiga birikkan. U tuxumdon 
bursasiga yashiringan boladi.
Itda — tuxumdon uzunchoq 
(2
sm) va yon tomonlardan siqilgan 
ellips shaklda. Uning yuzasida yetilgan follikulalarni ko‘rish 
mumkin. Tuxumdon tutqichi va tuxumdon payi yaxshi rivojlan­
gan. Bir juft tuxumdon bolib, ular qorin bo‘shlig‘ining yuqorigi 
tomonida joylashadi. Tuxumdon buyraklarga yaqin, paylarga 
osilgan holatda joylashadi. Bu joyda juda ko‘p silliq muskullar 
bolib, homiladorlik davrida homilaning oglrligini ko‘tarish uchun 
cho‘zilish imkonini beradi.
Tuxumdon qorin pardasining ichki tomonida osilgan bolib, 
mezoovarium deb yuritiladi. Qorin pardasi bachadon nayi 
shokilasini ham qoplab oladi. Mezoovarium cho‘ntak shaklida 
bolib, tuxumdon bursasi sifatida ma’lum bolib, tuxumdonni
255

---

to'liq qoplab oladi. Uning ichida uncha katta boimagan teshik 
bo'lib, tuxum hujayrasini tuxumdondan chiqishini ta’minlaydi, 
bu qorin bo'shlig'iga infeksiya kiradigan potensial joy hisoblanadi.
Tuxumdon to‘qimasi biriktiruvchi to'qima, silliq muskul to'qi- 
malari va qon tomirlar kapillyarlari bo'lib, unda ko'p miqdorda 
murtak hujayralar va rivojlanayotgan follikulalar mavjud. Yetilma- 
gan hayvonlarda har bir tuxumdon silliq ovalsimon shaklda boiib, 
jinsiy voyaga yetgan davrda esa tuxumdon sharsimon shaklga 
kiradi, follikulalar kengayib, yuzaga chiqadi.'
Tuxum yo‘li ingichka, egri-bugri naycha bo'lib, asosan tuxum­
donda hosil bo‘lgan yetilgan tuxum hujayralarni chiqarish uchun 
xizmat qiladi. Tuxum yo‘li sigirda 25 sm dan 30 sm gacha uzunlikda 
bo'ladi. Tuxum yo'lining ikkita — tuxumdon va bachadon uchlari 
mavjud. Tuxum yo'lining tuxumdon uchi kengaygan, voronka 
shakliga ega. Voronkaning chetlari shokilasimon bo'lib, tuxum 
yo‘lining shokilasi deyiladi. Shokilaning tuxumdonni oldingi cheti 
bilan birikkan qismi tuxumdon shokilasi deb ataladi. Voronkaning 
qisilgan qismida tuxum yo‘lining qorin teshigi joylashadi. Tuxum 
yo‘li ushbu teshigi bilan peritoneal (qorin) bo'shliqqa ochiladi.