N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

(62-rasm).
Halqumning 2 ta: nafas 
olish va ovqat hazm qilish qismlari bo'ladi. Bu ikkala qismlami 
tanglay-halqum yoyi chegaralab turadi.
Oziqani yutish jarayoni quyidagicha ro‘y beradi:
1. Hosil bo'lgan oziqa luqmasi til va lunj yordamida og'iz 
bo'shlig'ining orqa tomoni til ildizi tomonga o'tadi.
2. Halqum muskullarining qisqarishi natijasida luqma qizilo'n- 
gach tomonga suriladi.
3. Ayni paytda hiqildoq usti tog'ayi yopilib, oziqa luqmasini 
hiqildoqqa o'tib ketishining oldini oladi.
4. Muskullaming qisqarishi — peristaltikasi natijasida oziqa 
qizilo'ngach bo'ylab pastga harakatlanadi.
5. Oziqa halqum orqali o'tganidan so'ng hiqildoq usti tog'ayi 
ochiladi va yana nafas olish jarayoni boshlanadi
.2
Qoramoliaming halqumi qisqa va keng bo'lib, 3 ta: shilliq, 
muskulli hamda biriktiruvchi to'qimaU pardalardan tuzilgan.
Shilliq pardasi qaUn biriktiruvchi to'qimadan tarkib topgan 
bo'lib, halqumning nafas olish qismida hilpillovchi epiteliy bilan, 
ovqat hazm qilish qismida esa ko'p qavatli qalin epiteliy bilan 
qoplangan. Shilliq pardaning ichkarisida shilliq bezlari va Umfa
1 Victoria Aspinall. Veterinary anatomy and Physiology. Textbook. New-
York, 2015.
2 Victoria Aspinall. Veterinary anatomy and Physiology. Textbook. New-
York, 2015.
205

---

follikulalari joylashadi. Bular o‘zaro birgalashib, toq halqum 
bodomchasi (mindalin) — tonsilla pharyngea ni hosil qiladi.
Halqumning muskul pardasi uchta qisuvchi muskullardan 
iborat:
1. Oldingi qisuvchi muskul tanglay-halqum va halqum-qanotsi- 
mon muskullardan tashkil topgan.
Tanglay-halqum muskuli tanglay suyagidan boshlanib, halqum 
chokida tugaydi.
Qanotsimon-halqum muskuli qanotsimon suyakdan boshla­
nadi va halqum chokida tugaydi. H ar ikkala muskul ham 
qizilo'ngachni oldinga tortish uchun xizmat qiladi.
2. Halqumning o‘rta qisuvchi muskuli — qo‘yidagi muskullar­
dan tashkii topgan: halqumning shoxcha muskuli til osti suyagining 
katta shoxchasidan boshlanib, halqum chokida tugaydi; halqum­
ning tog‘ay muskuli til osti suyagining o'rta bo'g'inidan boshlanib, 
halqum chokida tugaydi. Ikkala muskullar ham halqumni ko'nda- 
langiga qisish uchun xizmat qiladi.
3. Halqumning keyingi qisuvchi muskullari qo'yidagi 2 ta 
muskuldan tashkil topgan: qalqonsimon-halqum muskuli qalqon- 
simon tog'aydan boshlanib, halqum chokida tugaydi; halqasimon 
tog‘ay-halqum muskuli hiqildoqning halqasimon tog‘ayidan 
boshlanib, halqum chokida tugaydi.
Bundan tashqari halqumning ishiga yordam beruvchi qo‘yidagi 
muskullar bo'ladi:
Til osti-halqum muskuli til osti suyagining o'rta bo'g'inidan 
boshlanib, halqumning yon devorida tugaydi. Vazifasi: halqumni 
kengaytiradi.
Halqumning toq muskuli til osti suyagining tanasidan boshla­
nib, halqumning yuqorigi devori orqali o'tadi va til osti suyagi 
tanasining ikkinchi tomonida tugaydi.
Halqumning hamma muskullari ichki halqum fassiyasi hamda 
tashqi fassiyasi bilan qoplangan. Halqum tashqi tomondan 
adventitsiya bilan o'ralgan