N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Victoria Aspinall.
Veterinary anatomy and Physiology. Textbook. New-
York, 2015.
200

---

til yostiqchasi ajraladi. Til uchi kurak tishlarga tegib turadi. Uning 
o‘ng va chap chetlari hamda yuqorigi va pastki yuzalari bo'ladi. 
Yuqorigi yuzasi g‘adir-budir, pastki yuzasi esa silliq. Til ustida 
har xil kattalikdagi va shakldagi so'rg'ichlar mavjud.
Ipsimon so'rg'ichlar dag‘al, shoxlashgan, yirik bo'lib, orqaga 
egilgan.
Konussimon so'rg'ichlar asosan til ildizida joylashadi.
Mexanik vazifani bajaruvchi ipsimon va konussimon so'rg'ich- 
lardan tashqari yana zamburug'simon, g'ovsimon va bargsimon 
kabi ta’m biluvchi so‘rg‘ichlar ham bo‘ladi.
Zamburug'simon so'rg'ichlar — uning yuqori qismi zamburug' 
qalpoqchasi singari kengaygan, qizg'ish rangda bo'ladi.
G ‘ovsimon (valiksimon) so'rg'ichlar shilliq pardaning qo‘shni 
uchastkalaridan aylanasimon ariqchalar orqali chegaralanadi, uning 
tashqi qirg‘og‘i esa g‘ov (valik) deb ataladi. Ta’m sezuvchi piyoz- 
chasi ariqcha devorida joylashadi, ariqcha tubiga esa shilliq bezlami 
chiqaruvchi yo‘llar ochiladi. Tilning har tarafida 8—17 tadan har 
xil kattalikdagi so‘rg‘ichlar bo‘ladi.
Bargsimon so'rg'ichlar qoramollarda bo'lmaydi. Til ildizi shilliq 
pardasining ichkarisida til shilliq so'lak bezlari joylashadi. Til ildizi 
shilliq pardasida ko‘p sonli til limfa pufaklari boTib, ular til 
bodomchasini hosil qiladi.
Til ildizi va til-hiqildoq usti tog'ayi o'rtasida til-hiqildoq usti 
tog'ayi burmasi va til osti-hiqildoq usti tog'ayi muskuli joylashadi.
Tilning asosini til muskuU tashkil qiladi. U uzunchoq, ko'nda­
lang va perpendikulyar muskul tutamlaridan iborat, til to'sqichining 
markaziy qismida unchalik yaxshi rivojlanmagan til tog'ayi bo'ladi.
Tilning harakati til muskullari hamda til osti muskullari bilan 
amalga oshiriladi. Til muskullariga 3 ta: tilning yon muskuli, tilning 
asosiy muskuli va iyak osti til muskullari kiradi.
Tilning yon muskuli stilogloidning yon yuzasidan boshlanib, 
tilning yon yuzasi orqali to uning uchigacha cho'ziladi, qisqarganda 
tilni orqaga tortadi.
Tilning asosiy muskuli til osti suyagining tanasi, katta va kichik 
shoxi, proksimal hamda o'rta bo'g'inlardan boshlanib, tilning 
uchigacha boradi. Qisqarganda tilni orqaga tortadi.
201

---

Iyak osti-til muskuli pastki jag'ning iyak burchagidan bosh- 
lanib, til tanasi va uchida tugaydi. Qisqarganda tilni oldinga 
harakatlantiradi.
Itlar va mushuklarda tilning vazifasi quyidagilardan iborat:
1. Oziqani qabul qilishni yengillashtirish.
2. Ta’m bilish retseptorlari yordamida oziqa ta’mini his etish.
3. Oziqa luqmasini yutishga tayyorlash uchun shakllantirish.
4. Ayniqsa, mushuklar junini parvarishlash.
5. Termoregulyatsiyaga yordam berish: til so‘lak suyuqligini 
junga surtish uchun xizmat qilib, bunda jun tekislanadi va 
birmuncha salqin qavat hosil bo‘ladi. Itlar og'ir nafas olganda 
tildagi so‘lak bo‘g‘lanadi va tanani sovitishga yordam beradi.
6
. Tovush hosil qilish: tovushning hosil bo‘lishi til va lablaming 
murakkab harakatidan kelib chiqadi. Til og‘iz bo‘shlig‘ida joyiashib 
tilni harakatga keltiruvchi muskullar yordamida har xil yo'nalishda 
harakat qiladi. Bu o‘z navbatida tilni nozik harakat qilishini 
ta’minlaydi. Muskullar tilni til osti suyagiga va pastki jag‘ tomonga 
birlashtiradi.Tilning uchki qismi birikmagan va juda o‘zgaruvcban 
boladi
.1