N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

2
) odatdagi tuzilishga ega
283

---

8 1614
79-rastn.
Mushnkning
tuxumdoni.
Kuchli obyektiv
bo'lgan tolador biriktiruvchi to'qimadan tuzilgan. Po'stloq mod- 
daning stromasi (3) kollagen tolalarning ingichkaligi, elastik 
tolalaming yo'qligi va cho'zinchoq fibroblastlarning ko'pligi bilan 
ajralib turadi. Po'stloq modda periferiyasida joylashuvchi birlamchi 
follikullar yassi follikulyar epiteliy (5) bilan o'ralgan tuxum 
hujayralardir (4). Kubik yoki prizmatik epiteliyli follikullarda 
tuxum hujayra yuzasida to 'q sariq-pushti rangdagi qavat 
ko'rinishidagi oolemma (
6
) hosil bo'ladi. Mayda follikullarda bir 
qavatli bo'lgan epiteliy yirik follikullarda ko'p qavatli follikullyar 
epiteliyga (7) aylanadi. Taraqqiyotning yetukroq bosqichlarida 
ichida follikulyar suyuqlik to'plana boshlagan yoriqcha (
8
) paydo 
bo'ladi; preparatda follikul ichidagi bo'shliqda (9) ivigan suyuqlik 
donador cho'kma hosil qiladi. Follikul taraqqiy qila borib, 
tuxumdonning pufakchali follikuli (Graaf pufagi)ga aylanadi. Unda 
pufakchaning bir chetiga surilgan tuxum hujayra joylashgan 
tuxumli do'mboqcha (10) farq qiladi. Tuxumli do'mboqchada 
follikulyar epiteliyning oolemmaga bevosita yaqin yotadigan qavati 
ajralib turadi va nurli toj (
11
) deyiladi.
Pufakchali follikulning devori shishasimon plastinka (12) 
deyiladigan qalinlashgan bazal membranaii ko'p qavatli yassi epiteliy
284

---

(7) va biriktiruvchi to‘qima parda yoki teka(13)dan iborat. Yirik 
follikullarda tekaning tekal hujayralar (urug‘don glandulotsitlariga 
gomologik tekotsitlar) uchrashi mumkin bolgan ichki (tomirli) 
va tashqi (tolador) qavatlari farq qilinadi; mayda follikullarda bu 
qavatlami hamma vaqt ham farq qilib bo‘lmaydi.
Tuxumli follikullar taraqqiyotining turli bosqichlarini qarab 
chiqib atretik tanalarni (14) topish kerak. Ular po‘stloq moddada 
joylashadi, noaniq shaklga ega, lekin tuxumdon stromasidan aniq 
chegaralanib turadi.
Atretik tananing asosiy massasini interstitsial hujayralar yoki 
tekotsitlar (15) hosil qiladi. Bunday hujayralarning guruhlari atretik 
tanalarda odatda radial yo‘nalishda oluvchi kapillyarlar bilan o‘rab 
olingan. Tananing markazida ba’zan follikulyar epiteliyning 
qoldiqlari, ular ichida esa deyarli doimo tuxum hujayraning qoldiq- 
lari (16) ko'rinadi; ko'pincha oolemmaning kislotah bo‘yoq bilan 
yarqiroq bo‘yalgan tanacha ko‘rinishidagi atretik tanada uzoq 
saqlanadigan qoldiqlari bilinib turadi. Atretik tanalar tuxumdon 
tuxumli foUikullari atreziyasining turli bosqichlarida bolganhgidan, 
bir atretik tanani ko‘rish bilan chegaralanmaslik kerak, balki uning 
hosil bo‘lishi fazalarini topishga o‘rinish lozim.
So‘ngra sariq tanani topish va uning bir qismini chizib olish 
kerak (sariq tananing kattaligi uni umumiy rasmda chizib olishni 
qiyinlashtirganidan, ayrim detallarni katta obyektivda qarab, 
alohida chizib olish ham mumkin). Sariq tana asosini lyutein 
hujayralar yoki lyuteotsitlar (17) tashkil qiladi. Eng taraqqiy qilgan 
bosqichda ulaming sitoplazmasi nozik katakchali bo‘lib ko‘rinadi, 
qarish va so‘nish bosqichida lyuteotsitlarning yogli distrofiyasi 
boshlanadi, yog‘ kiritmalar preparat tayyorlashda erib ketganhgidan 
ular vakuolizatsiyaga uchragandek tuyuladi. Umuman endokrin 
bezlar uchun tipik bolgan kapillyarlar to‘rining nihoyatda taraqqiy 
qilganligi sariq tanaga ham xos. Kapillyarlar (18) sariq tanada 
deyarli har bir hujayrani о la b turadi. Sariq tana markazida 
biriktiruvchi to‘qimaning to‘plami ko‘rinishi mumkin, undan esa 
tomirlar yoii bo‘ylab biriktiruvchi to‘qimali to'siqlar tarqaladi.
Tuxumdon m aglz qismining (19) biriktiruvchi to‘qimasida