N. A. Tashpulatova stomatologik

ALLERGIK VA TOKSIK ALLERGIK KASALLIKLAR
Anafilaktik shok. Anafilaktik shok eng jiddiy allergik reaksiya. 
Stomatologiyada qo‘llaniladigan dori vositalari va ashyolari ichida 
aller genlari juda ko‘p. Bular antiseptiklar, anestetiklar, analgetiklar, 
antibiotiklar, vitaminlar, akril plastmassalar, plomba ashyolari, malham 
pastalar va boshqalar. Hozirgi kunda allergik kasalliklar kundan kunga 
ortib bormoqda. Dori moddalaridan betartib foydalanish allergik ka-
salliklarini hosil bo‘lishiga olib keladi.
29-rasm. KAPOSHI sarkomasi.

---

100
Allergiya-organizmnimg begona moddalarga nisbatan yuqori se-
zuv chanligidir. Bunday moddalar allergenlar deyiladi. Allergenlar ta’-
si rida anafilaktik shok, Kvinke shishi, dori moddalariga allergik reak-
siya va boshqa kasalliklar kuzatiladi.
Anafilaktik shokning klinik ko‘rinishi turlicha. Shunga asoslanib 
bir nechta variantlarga bo‘linadi. Gemodinamik variant yurak – qon 
tomir yetishmovchiligi bilan ifodalanadi. Bunda bemorning pulsi tez-
lashadi, terisi qizarib so‘ng oqaradi, sovuq ter bosadi, qon bosimi pa-
sayadi. Ayrim hollarda bemor hushidan ketadi. Anafilaktik shok mar-
kaziy nerv sistemasidagi o‘zgarishlar bilan kechganda bemor bezov-
talanadi, qo‘rquv hissi paydo bo‘ladi, titroq bosadi, boshi og‘riy di, qayt 
qiladi. Anafilaktik shok nafas organlaridagi o‘zgarishlar bilan kech-
ganda bronxospazm kuzatiladi. Oshqozon ichak tizimidagi o‘zgarish-
lar ko‘ngil aynash, qusish, ixtiyorsiz ich ketish va siydik ajra lishi, 
oshqozon va ichaklar sohasida og‘riqlar paydo bo‘lishi bilan kechadi.
Anafilaktik shok dori moddasi yuborilganidan so‘ng 10 sekunddan 
10–15 daqiqa orasida, ba’zan 4–5 soatdan keyin ham rivojlanishi mum-
kin. Anafilaktik shokda bemorga o‘z vaqtida shoshilinch tibbiy yor-
dam ko‘rsatilmasa o‘limga olib kelishi mumkin. Anafilaktik shok 
og‘irlik darajasiga ko‘ra uch darajaga bo‘linadi: yengil, o‘rta va og‘ir. 
Be morlarda anafilaktik shokning tipik kechishi quyidagi klinik bel-
gilarga ega bo‘ladi. Avval bemor bezovtalanadi, qo‘rquv hissi paydo 
bo‘ladi. Badan birdan qizib ketadi. Yuz va bo‘yin terisida qichishish 
va igna sanchilish sezgisi paydo bo‘ladi. Bemor holsizlanadi, boshi 
og‘ riydi. Ko‘krak qafasi siqiladi. Yurak sohasida og‘riq paydo bo‘ladi, 
nafas olish qiyinlashadi, qorni og‘riydi. Og‘ir formalarida bemor shi-
koyatlarini aytishga ulgurmasdan hushidan ketadi.
Anafilaktik shokning obyektiv belgilari yuz va tana terisining 
gipe rimiyasi hosil bo‘lib, uni tezda oqarib ketishi. Ko‘z qovoqlari, lab-
lar, og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardalarida shish paydo bo‘lishi. Oyoqlar 
qal tirashi, ko‘z qorqchiqlari kengayishi va yoruqlikka reaksiya qil-
masligi.
Anafilaktik shokning birlamchi belgilari boshlangan zahoti shoshi-
linch tibbiy yordam ko‘rsatishni boshlash shart. Buning uchun birin-
chi bo‘lib organizimga kiritilayotgan allergenni toxtatish kerak. Agar 
allergen kiritib bo‘lingan bo‘lsa (imkoni bo‘lsa) o‘sha sohadan yuqo-

---

101
riroqqa jgut qo‘yish yoki ineksiya o‘rni atrofiga 0,3–0,5 ml 0,1% adre-
nalin eritmasidan inyeksiya qilish zarur. Bu muolaja allergenni to‘qi-
malarga so‘rilishini kamaytiradi. Bemorning ahvoli og‘ir bo‘lsa 0,1% 
adrenalin eritmasini 0,1–0,2 ml 3–5 daqiqa davomida tomir ichi ga 
yuboriladi. Bemorning qon bosimi mo‘tadillashganidan so‘ng antigis-
tamin dori vositalari kiritiladi. Anafilaktik shokning o‘rta va og‘ir 
for 
malarida glyukokartikosteroidlar vena ichiga yubori 
ladi. Bron-
xospazmni yo‘qotish uchun 2,4% eufilin eritmasidan foyda laniladi.
Anafilaktik shok juda tez rivojlanganligi uchun bemorga tez sho-
shilinch yordam ko‘rsatish zarur bo‘ladi. Shuning uchun har bir stoma-
tologik xonada quyidagi dori darmonlardan tashkil topgan to‘plam 
bo‘lishi shart:
 
– 0,1% adrenalin, 0,2% noradrenalin, 1% mezaton;
 
– antigistomin dori moddalari: 2% suprastin, 1% demedrol, tave-
gil;
 
– kortikosteroidlar: prednizalon gemisuksinat ampulalari, predni-
zalonning 5mg li tabletkalari;
 
– bronxospazmni yoqotish uchun: 5% efedrin gidroxlorid, 2,4% 
eufiln;
 
– eritmalar: 5% glukoza, 0,9% natriy xlorid eritmasi, 200–400 ml 
gemodez;
 
– penitsillinaza;
 
– dori moddalarni tomir ichiga yuborish uchun bir marotabalik 
steril sistema va shprislar, jgut, og‘iz ochgichlar.
Anafilaktik shokni profilaktika qilish uchun bemorni birinchi bor 
qabul qilayotganda anamnezni to‘liq aniqlash. Biror bir dori vosi tasini 
yuborishdan oldin bemorning qo‘llanilmoqchi bo‘lgan dori vositasini, 
avval, qabul qilganligi va shu dori vositasiga reak siyalar hosil bo‘lgan 
bo‘lmaganligi aniqlanadi. Anamnezida aller gik reaksiyalar kuzatilgan 
bemorlarga biror bir dori vositasini qo‘llash dan oldin antigistomin dori 
moddalarini qabul qilish tavsiya etiladi.