N. A. Mamadjonova O’simlikshunoslikning biologik asoslari

Kelib chiqishi tarixi
. 
Tamakining vatani Janubiy Amerika. Ovrupoga 
taxminan 1518 yilda keltirilgan. Dastlab u Portugaliya va Ispaniyada manzarali 
o’simlik sifatida o’stirilgan. Ovruponing boshqa davlatlariga 1560 yil tarqalgan. 
SHu yili Frantsiyada Jon Nika tamaki urug’ini ekib ko’rilgan va tamaki avlodiga 
"Nicotina" deb nom beriladi. Ovrupoda tamakini chekish XVI asrda boshlangan. 
Tamakini Rossiyada ekishga Petr I yo’l ochib berdi. 1687 yili tamakini ochiq 
savdo qilish to’g’risida farmon chiqardi. 
Tamaki yer yuzida keng tarqalgan, ekin maydoni 4,75/ga (1994). Asosiy ekin 
maydoni Xitoy, AqSH, Hindiston va Braziliyada joylashgan. Tamaki Bolgariya, 
Turkiya, Rossiya, Moldavada ekiladi. O’zbekistonda tamaki asosan Samarqand 
viloyatining Urgut tumanida ekiladi. O’zbekistonda 1997 yili 8,7 ming/ga yerga 
ekilgan, o’rtacha hosili 29,2ts/ga tashkil qiladi.
Sistematikasi.
 
Tamaki Nicotiana avlodi, ituzumdoshlar - Solanaceae oilasiga 
mansub. Uning ikkita turi ekiladi: tamaki - N. tabacum L. va N.rustica. Bu turlar 
chekish maxsulotlarini ishlab chiqarish uchun ekiladi. YOvvoyi turlari: N.alata va 
N.sandera manzarali o’simlik sifatida ekiladi

---

72 
Turli sharoitda xar xil agroekologik tipga mansub bo’lgan tamaki navlar 
guruxi shakllangan. Navlar gurux yoki agroekotiplar vujudga kelgan joyning nomi 
bilan yuritiladi.
Tamakining mavjud agroekotiplari uch guruxga bo’linadi:
1. Papiros tayyorlanadigan sharqiy tamaki.
2. Amerika papiros tamakilari.
3. Sigarabop tamakilar. 
Papiros tayyorlanadigan SHarqiy tamaki guruxi Kichik Osiyo va Bolqon 
yarim orolida tarqalgan, iqlimi issiq va quruq xamda tuproq unumdorligi past 
bo’lgan sharoitda shakllangan. Bu guruxga mansub bo’lgan asosiy belgilar - mayda 
bargli, bargning zichlashishi, qurg’oqchilikka chidamli, o’rta yoki ertapishar, 
ancha xushbo’y. Bu guruxga kiradigan navlar barglari joylashishi bo’yicha: a) 
bandsiz barglarga ega navlar - "Basma", "Smirna", "Dyubek" va b) bandli bargli 
navlar - "Samsun","Trapezond", "Persigan" va boshqalar. 
Amerika papiros tamakilari guruxiga Janubiy Amerikaning issiq va sernam 
iqlimli sharoitda shakllangan yirik bargli, baland bo’yli va namga juda talabchan 
navlar vujudga kelgan, bular - "Virjiniya","Merilend", "Berleydir". 
Sigara tamaki guruxiga kiradigan navlar sernam va issiq sharoitda 
shakllangan. Bular - Braziliya tamakisi, Gavana va Sumarta tamakilaridir. 
Boilogiyasi.
 
Tamakining o’sishi davri shartli ravishda ikki bosqichga 
bo’linadi: 1) ko’chat davri 35-60 kun davom etadi. Ko’chat davrida urug’ning unib 
chiqish, maysalanish, tomirlanish va ko’chat shakllanish davrlari farqlanadi. 2) 
dala o’sish davri. Bu davr dalaga ko’chatni o’tqazganda to ko’sakchalar pishib 
yetilguncha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi va ekiladigan navning xususiyatiga 
qarab 60-150 kun davom etadi, o’rtacha 100-120 kun bo’ladi.