N. A. Mamadjonova O’simlikshunoslikning biologik asoslari

O’simlikning shakllanishi
- ko’chat o’tqazilganidan 10-12 kun o’tgach, 
o’simlikning yer usti organlari shakllana boshlaydi. Ko’chatning uchki barglari 
to’q yashil tusga kiradi va bu o’simlikning shakllanish davria kirganini 
bildiradigan belgidir. Bu davrda o’simlik bo’yiga tez o’sib, yangi-yangi barglar 
xosil qiladi, g’unchalaydi - bu paytda sekin o’sadi, keyin yana tezlashadi. 
O’simlikning shakllanish davri 40-50 kun davom etadi. 
3.
Gullash davri
- g’uncha xosil bo’lganidan 8-10 kun keyin gul 
to’plamining markaziy guli ochiladi. SHundan so’ng xar 1-3 kunda uning atrofida 
gullar ochila boshlaydi. Gullash boshlangandan to oxirgi g’unchalar gullab 
bo’lgunicha 30-35 kun va undan ko’p vaqt o’tadi.Gul to’plamida markaziy gullar 
ochilgan paytda o’simlik juda tez o’sadi. SHundan 8-10 kun o’tgach, o’simlikni 
o’sishi birdan to’xtaydi.
4.
Urug’ning shakllanishi va pishishi.
- Gullab bo’lgan ko’sakchaning 
to’liq yetilishigacha 20-22 kun vaqt o’tadi. Urug’likka ajratilgan maydonlarda gul 
to’plamiga shakl berish tavsiya qilinadi: gul to’plamining markazidan eng uzoqda 
joylashgan g’unchalar uzib tashlanadi yoki kimyoviy usulda (etrelning 0,2% 
eritmasi bilan) to’ktiriladi. Bu tadbir urug’ vaznini xamda uning unuvchanligini 
oshishini ta’minlaydi. 
5.
 
Barglarning shakllanishi va pishishi
. 
Tamakida ko’chat barglari va 
chinbarglari ajratiladi. CHinbarglarning shakllanishi ko’chat davrida boshlanadi va 
dalaga ko’chirib o’tqazilganidan so’ng o’sishni daom ettiradi. O’simlikda gul 
gunchalari xosil bo’lganiga qadar xar 1-2 kunda navbatdagi barglar xosil bo’lib 
turadi. ~unchalashga 5-10 kun qolganida 3-5 ta barg bir vaqtda o’sish nuqtasidan 
to’p bo’lib o’sib chiqadi. Bu o’simlikni to’la yorug’lik davriga o’tganini bildiradi. 
Barg xosil bo’lganidan to to’liq shakllanishgacha 20-30 kun vaqt o’tadi.
 
Barg o’sish jaraynida unda zaxira oziq moddalar xam to’planib boradi. 
O’sish sekinlashganidan so’ng oraliq moddalarning to’planishi yanada ortadi, barg 
qalinlashadi. Bu davr bargning pishish davri deyiladi. SHundan so’ng bargda 
to’plangan zaxira moddalar kamaya boshlaydi. Bu davrga o’tmasdan oldin barg 

---

74 
poyadan uzib olinadi. Tamaki bargi undan olinadigan asosiy xom ashyo 
xisoblanadi. 
Umuman tamaki yorug’sevar qisqa kun ekini, suvga talabchan. Dalaga 
ko’chat o’tqazilganda va barglar tez o’sadigan davrida namni ko’p talab qiladi. 
Tuproq namligi 60-80% bo’lishi lozim. Transpiratsiya koeffitsiyenti 450-600 ga 
teng. Tamki tuproq unumdorligiga talabchan. Bir tsentner barg yetishtirish uchun 6 
kg azot, 1,6 kg fosfor va 4 kg kaliy sarflanadi. qo’ng’ir tusli bo’z tuproqlarda 
yaxshi rivojlanadi. Tamaki issiqsevar o’simlik - 1-3
0
sovuqda nobud bo’ladi.
O’zbekistonda "Amerikan - 287 - S", "Dyubek - Uzgenskiy - 9", "Dyubek 
Kirgizskiy - 03-4-15" navlari rayonlashtirilgan.