N. A. Mamadjonova O’simlikshunoslikning biologik asoslari

Ekish me’yori va usullari 
bilan tup qalinligi boshqariladi. ekish me’yori 
oshirib borilishi bilan o’simlikning tuplanishi, shoxlanishi, mahsuldorligi, 1000 
urug’ massasi kamayadi, ammo hosildorlik ortishi mumkin. Bunday holda hosil 
asosan bosh poya hisobidan shakllanadi, donlar bir tekis bo’ladi.
Siyrak ekinzorda (keng qatorlab, lentali) tuplanish kuchayadi, ikkinchi va 
navbatdagi poyalar hosil bo’ladi. Ularda don soni, 1000 urug’ massasi kam bo’ladi, 
ammo bitta o’simlikning mahsuldorligi ortadi.
Eng sifatli urug’ maksimal hosil shakllanishigacha hosil bo’ladi. Masalan, 
kuzgi bug’doy sug’oriladigan yerda gektariga 4 mln. unuvchan urug’ ekilganda, 
ekish me’yori 6,0 mln va 2 mln bo’lgandagiga nisbatan sifatli urug’ beradi, ammo 
maksimal hosil ekish me’yori 6,0 mln bo’lganda kuzatilgan. Bug’doy, oddiy 
qatorlab ekilganda tor qatorlab, keng qatorlab va sochib ekilgandagiga nisbatan 
hosildorlik hamda ekinboplik sifati yuqori hosil yetishtirilgan. Optimal ekish 
me’yori tovar don yetishtirishdagi me’yorga teng yoki undan 10-15 % kam bo’lishi 
maqbul ekanligi aniqlangan. Keng qatorlab ekish urug’ (yangi nav)ni 
ko’paytirishda qo’llaniladi.
Ekish muddatlari 
ham urug’ sifatiga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. ekish muddati 
o’simlikning me’yorida rivojlanishi, qishlab chiqishi uchun qulay sharoit yaratishi 

---

111 
lozim. Bahori ekinlar tuproq yetilishi bilan ertaroq ekilsa, kechki bahori ekinlar yer 
muzlash xavfi tugashi bilan ekiladi. 
O’g’itlashda
o’simlik hamma oziqa elementlari bilan to’la ta’minlangan 
bo’lishi, yuqori sifatli urug’ yetishtirish kafolatlanishi zarur. Amaliyotning 
ko’rsatishicha azotli o’g’itlar hosildorlikni oshirsada don sifatini oshirmaydi (1000 
urug’ massasi kamayadi, mayda, puch urug’lar ko’payadi). Fosforli o’g’itlar urug’ 
mahsuldorligini, urug’larning ekinboplik va hosildorlik sifatlarini oshiradi, 
noqulay omillarga chidamliligiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Kaliyli o’g’itlar o’simlikning yotib qolishga, kasalliklarga chidamliligini 
oshiradi, urug’da kraxmal to’planishini, ekinboplik sifatlarini yaxshilaydi.