N. A. Mamadjonova O’simlikshunoslikning biologik asoslari

Fotosintez sof mahsuldorligi (FSM
) ekinzordagi fotosintez jadal 
(intensiv)ligini ko’rsatib 1 m
2
barg yuzasida hosil bo’lgan gramm hisobidagi quruq 
modda bilan hisoblanadi. Sug’oriladigan yerlarda kuzgi bug’doy FSM 6...7 g/m
2
. 
kunni tashkil etishi mumkin. 
FSM = (V
2
 – V
1
) / FP 
Bunda: V
1
va V
2
ma’lum birlikdagi maydonda, davrning boshida va oxiridagi 
o’simliklar quruq moddasining ortib borishi, V
2
– V
1
– quruq biomassaning ortib 
borish ko’rsatkichi. 
O’simliklarning dastlabki rivojlanish davrida FSM yuqori bo’ladi, sababi 
barglar bir-birini soyalamaydi, hamma barglar yaxshi yoritilgan bo’ladi. Keyingi 
rivojlanish fazalarida pastki barglarning soyalanishi tufayli FSM – g/m
2
kun 
hisobida kamayib boradi. Dastlabki rivojlanish fazalarida biomassaning to’planishi 
sekin kechib, keyinchalik tezlashadi. O’suv davrining oxiriga kelib barglar yuzasi 
kamayganligi uchun sutkalik biomassaning ortishi ham katta bo’lmaydi. Bu davrda 

---

87 
barglarda, poyada, ildizlarda hosil bo’lgan assimilyatlarning generativ organlarga 
taqsimoti sodir bo’ladi.
Har qanday vaqt oralig’ida biomassaning ortib borishi FP va SFM teng 
bo’ladi. Masalan, kuzgi bug’doyda SFM 6 g/m
2
kun, FP 4 mln.m
2
kun/ga 
bo’lganda quruq biomassaning miqdori 100 kunda 24 t/ga tashkil qiladi.
Ekinzorda barglar yuzasi 30...50 ming m
2
/ga bo’lganda fotosintezlovchi tizim 
mahsuldorligi eng yuqori bo’ladi. Fotosintez mahsuldorligi 5...7 g/m
2 
kun, barg 
yuzasi 40 ming m
2
/ga bo’lganda 30 kun davomida 6...8 t/ga biomassa to’planadi 
(40 ming : 5 = 200 kg/ga 1 sutkada, 30 kunda · 200 = 6 t/ga). Bu davrda FAR 
foydalanish koyeffisiyenti o’simlikning dastlabki rivojlanish fazalari va o’suv 
davrining oxiriga nisbatan 2...3 marta ko’p bo’ladi. 
Pishish paytiga kelib ildizlar va o’simlikning 50...60 % quruq massasi 
to’planadi va uning asosiy qismi kletchatkadan iborat. To’plangan 12 t quruq 
biomassaning 5...6 t/ga qismi don hissasiga to’g’ri keladi.