7
2.
O’simliklar biologiyasini rivojlanish bosqichlari.
3.
Dala ekinlarini biologik guruxlari.
O’simlikshunoslikning ekinlarni yetishtirish
texnologiyasi qismining
vazifalariga-o’simlikning me’yorida o’sib, rivojlanishi, yuqori hosil shakllantirish
uchun – ilmiy asoslangan almashlab ekishlarni joriy etish, ekinni eng yaxshi
o’tmishdoshidan keyin joylashtirish, tuproqni ishlashda ildiz tizimining yaxshi
rivojlanishi uchun optimal suv–havo,
oziqlanish rejimini yaratish, organik-
ma’danli o’g’itlardan samarali foydalanish, begona o’tlar, kasalliklar va
zararkunandalarga qarshi kurashda integral (uyg’unlashgan) uslublardan
foydalanish, ekish uchun Davlat standart (andoza)lari talabiga javob beradian
urug’lardan foydalanish,
ekish muddatlari, me’yorlari, chuqurligini optimallashti-
rish, o’simlikni o’suv davrida, eng maqbul sug’orish tartibini yaratish, Davlat
reyestriga kiritilgan yoki istiqbolli navlar, duragaylarni ekish, hosilni qisqa
muddatda, nobudgarchiliksiz yig’ishtirib olish, dastlabki
ishlov berish va saqlash
tadbirlarini o’z vaqtida hamda sifatli bajarish masalalarini o’rganish kiradi.
O’simlikshunoslik- aholini oziq-ovqat maxsulotlari bilan, chorvachilikni
ozuqa bilan, qayta ishlash sanoatini xomashyo bilan ta’minlash uchun o’simlik
maxsulotlari olish maqsadida ekinlarni o’stirishdir. O’simlikshunoslik tarmog’i
o’simliklar o’stirish bilan bog’liq barcha soxalarni – dalachilik, o’tloqshunoslik,
sabzavotchilik, mevachilik, uzumchilik, gulchilik, o’rmonchilikni o’z ichiga oladi.
Ilmiy fan sifatida O’simlikshunoslik dala ekinlari, xaydaladigan yerlarda
o’stiriladigan guruxiga kiruvchi – don ekinlar,
dukkakli don ekinlar,
tugunakmevalilar, oziqabop ildizmevalilar, tolalilar, moyli, efir moyli, ko’p yillik
va bir yillik o’tlar, boshqa ayrim ekinlarni o’rganadi.
Er sharida o’stiriladigan o’simlik turlari 20 mingdan ortiqrog’i odamlar
tomonidan o’stiriladi. 640 taga yaqin tur o’simliklar muhim ahamiyatga ega
hisoblanadi, shulardan 90 tasi dala ekinlaridir. O’simlikshunoslik fani
shug’ullanadigan o’simlik guruhi shu 90 taga yaqin o’simliklar turlari hisoblanadi.
O’simlikshunoslikning fan va tarmoq sifatida o’rganish ob’ekti bo’lib
o’simlik va uni muhitning asosiy omillariga talablari, bularni qondirishning usul va
yo’llarini o’rganib yaxshi sifatli, yuqori hosil olishdir.
O’simlikni o’sish va rivojlanishiga muhitning
barcha omillari tuproqning
granulametrik va kimyoviy tarkibi, uni namlik bilan ta’minlanganligi va
aeratsiyasi, issiqlik rejimi dinamikasi, quyoshinsolyatsiyasi, shamol tezligi, havo
namligi va boshqalar u yoki bu darajada ta’sir ko’rsatadi. SHuning uchun ma’lum
ekin (nav)ning aniq ekologik sharoitda o’sish muhitini maqbullashtirish uchun
o’simlikshunos bu omillarni xolatini hisobga olmog’i zarur.
K.A.Timiryazev bu to’g’rida shunday yozadi: “xechqaerda ehtimol, hech
qanday faoliyatda muvaffaqiyat uchun shunday ko’p turli sharoitlarni,
ma’lumotlarni solishtirib tanlab olish, zarur bo’lmasa kerak, bunda bir tomonlama
xulosaga kelish bir sohada dehqonchilikdagi kabi yirik
muvaffiyatsizlikka olib
kelmaydi”.
8
O’simlikshunoslik fan sifatida fundamental, amaliy –o’zaro yaqin fanlar
bilimlarini uyg’unlashtiradi.
O’simlikshunoslikni fan sifatida diqqat markazida o’simlik va uni biologik
talablari turadi. O’simlik o’stirishdan maqsad – hosil va uni sifatidir. Xosil va uni
sifatiga tashqi muxit omillari tuproq va texnologiya orqali ta’sirida ko’rinadi.
O’simliklar biologiyasini bilish uchun, botanika, o’simliklar fiziologiyasi va
biokimyosi, genetika, selektsiyava urug’shunoslik fanlarini bilishlozim bo’ladi.
Ekinning biologik talablarini ta’minlash, o’sish sharoitini maqbullashtirish uchun
tuproq haqida ma’lumotga ega bo’lish, buning uchun geologiya,
mineralogiya,
tuproqshunoslik, mikrobiologiya, agrokimyo, gidrologiya kabi fanlarni o’rganish
bulardan tashqari meteorologiya, geodeziya, yer tuzish, ekologiya,
dehqonchilik
fanlaridan bilimga ega bo’lmoq zarur. Madaniy o’simliklarni zararli
organizmlardan ximoyalash uchun entomologiya, fitopotologiya, o’simliklarni
ximoyalashning biologik va kimyoviy usullarinio’rganish zarurdir.
O’simlikni o’sish sharoitlari texnologiyalar yordamida boshqariladi. Bunda
o’simlikshunoslik maxsulotlari yetishtirishni iqtisodiy tomonlari – iqtisodiyot,
tashkil etish va boshqarishni bilish talab etiladi. yetishtirilgan hosil qayta ishlanib,
iste’molchiga yetkazilishi kerak. Bu fanlarni barchasini o’zlashtirish uchun
matematika, fizika, noorganik, organik, analitik, fizik va kalloid kimyo fanlaridan
yetarli ma’lumotlarga ega bo’lish kerak.
SHunday qilib, o’simlikni o’sishi, rivojlanishini
hosilni miqdori va sifatini
boshqarish bilimni yaxshi egallash uchun ko’p fundamental va amaliy fanlarning
bilimlarni uyg’unlashtirish zarurdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
