N. A. Mamadjonova O’simlikshunoslikning biologik asoslari

YOrug’likka talabi
- bo’yicha dukkakli don ekinlari uch guruhga bo’linadi:
1)
uzun kun o’simliklari (ko’k no’xat, yasmiq, burchoq, lyupin, hashaki 
dukkak); 
2)
qisqa kun o’simliklari (soya, mosh),

---

22 
3)
neytral o’simliklar (oddiy loviya navlari, no’xat). Qisqa kun 
o’simliklarining vegetastiya davri shimolda uzayadi aksincha uzun kunli o’simliklarniki 
janubda uzayadi. Ammo har bir turda shunday navlar bo’ladiki ular kun uzunligiga 
neytral bo’lishi mumkin.
Tuproqqa talabi.
Dukkakli don ekinlari uchun eng qulay tuproqlar qumloq, qumoq 
bo’z va o’tloq tuproqlardir. Ular kislotali va qumli tup-roqlarda yomon o’sadi. Kislotali 
tuproqqa eng chidamlisi lyupin rN 4-4,5, shuningdek xashaki ko’k no’xat. O’zbekistonda 
keng tarqalgan dukkakli don ekinlari uchun eng yaxshi tuproq muhiti rN 6,0-7,5.
6- ma’ruza.
 
Moyli ekinlarning umumiy biologiyasi (2 soat) 
Reja 
1.
Moyli ekinlarning ahamiyati. 
2.
Ekinlarning kelib chiqish tarixi. 
3.
Moyli ekinlar biologiyasi 
O’simlik moylari hayvon yog’lari bilan bir qatorda oziq-ovqat ahamiyatiga ega. 
O’simlik moyi bevosita oziq-ovqatga ishlatiladi va konserva, konditer, non 
tayyorlashda, shuningdek margarin, olif, stearin, linoleum, lak, bo’yoq sanoatida, 
moylash materiali sifatida, medistinada foydalaniladi. Moyli ekinlarning urug’larini 
qayta ishlab moy olishda hosil bo’lgan kunjara va shrot oqsilga boy (35-40 %) sifatli 
oziqa. Ularning ko’pchiligi qimmatli asal beruvchi o’simlik.
O’simlik moyi uch atomli spirt glitserin va yog’ kislotalarining murakkab efiri 
hisoblanadi. Oqsil va uglevodlarga nisbatan yog’lar (o’simlik moyi) ko’p kaloriya 
saqlaydi. 1 g o’simlik moyida 39,8 kJ, 1 g oqsilda 18,4-23, 1 g uglevodlarda 16,7-17,6 
kJ energiya saqlanadi.
Turli moyli ekinlarning urug’lari va mevalarida, yog’ miqdori turga, navga, 
tuproq-iqlim sharoiti, qo’llanilgan agrotexnikaga bog’liq holda 15,5 –63,0 % o’zgaradi 
(24-jadval).