N a m a n c a n d a V l at universitkti viaxkamon q o d I r j o n o d I i j o n o V i c h d I n s h u n o s L i k

Xitoyning eng taniqli yezuit olimlaridan biri Matteo Richchi
xitoylik diniy ta'limot va xristianlik o'rtasida kontseptual bog'liqlikni
topishga urinib ko'rdi. Ehtimol, uning tadqiqot dasturi Evrosentrizmdan
aziyat chekkan (manba 2316 kun ko'rsatilmagan), ammo tadqiqotchi
Xitoy xristian qadriyatlarining bir qismi bo'lmasdan muvaffaqiyatli
rivojlanishi mumkin degan fikrdan voz kechishga tayyor emas edi. Shu
bilan birga, Ricchi "KonfUtsiy - xitoy-xristian sintezining kalitidir" deb
aytdi (manba 2316 kun ko’rsatilmagan). Bundan tashqari, u har qanday
dinda uning asoschisi bo'lishi kerak, u birinchi vahiyni olgan yoki u
kelgan, shuning uchun u Konfutsiyni "Konfutsiy dini" ning asoschisi
deb atagan.
Frantsuz faylasufi Nikolas Malbranch 1706 yilda nashr etilgan
"Xristian mutafakkirining xitoylar bilan suhbati" kitobida konfutsiylik
bilan polemikaga olib keldi. Malbransh o'z kitobida xristian
falsafasining 
ahamiyati 
shundan 
iboratki, 
u 
ham 
intellektual
madaniyatga, ham dinning qadriyatlariga asoslanadi.
Gotfrid Vilgelm Leybnits ham ko'p vaqtlarini Konfutsiy
ta'limotlariga bag'ishlagan. Xususan, u Konfutsiy, Aflotun va Xristian
falsafasining falsafiy qarashlarini taqqoslab, Konfutsiyning birinchi
tamoyili "Li" Sabab Tabiatning asosidir, degan xulosaga keldi.
Ma'rifatning eng nufuzli faylasuflaridan biri bo'lgan Leybnits
metafizikasining izdoshi va ommalashtiruvchisi Kristian fon Volf o'z
ustozidan xitoy madaniyati va xususan konfutsiy diniga hurmat bilan
munosabatda bo'lgan. Xitoy madaniyatini boshqa xalqlardan ajralgan,
inert va rivojlanmagan deb tanqid qilgan taniqli nemis tarixchisi Ioxan
24

---