N a b ijo n qo dirov

DARDINI ICHIGA YUTGAN ONA
Soliha buvi kutilm aganda kasalxonaga tushib qoldi. 
A vvaliga oddiygina b o ‘lib ko ‘ringan bu holat shifo- 
korlar xulosasidan so ‘ng ham m ani shoshirib q o ‘ydi. 
Tinchi buzilgan qarindosh-urug‘lar tezda birlashib u 
yoq-bu yoqqa chopgan b o ‘lishsa-da, bedavo dard oldida 
ojiz ekanliklaridan g ‘am ga botdilar. G ‘arq b o ‘layotgan 
chum oli xasga yopishganiday, birov u dedi, birov bu. 
Na iloj... A llaqachon vaqt o ‘tib b o ‘lgan. Aytilayotgan 
barcha gaplar behuda, qilingan harakatlar besamar, 
taqdirga tan berishdan boshqa chora qolm agan, ming 
taassufki, oltm ishga endigina to ‘lgan b ag ‘rikeng ona- 
ning jigari qurib bitgan edi. Buvining sog‘ligi kundan
212

---

kun yom onlashib borar, shu ahvoldayam unga qarab 
yotgan opasi Hanifa xolaga nursiz k o ‘zlari bilan ti- 
kilib: - Zariijon bilan Zafarjon ham shu yerdam i? — 
deyishdan charchamasdi.
- Ha. Tashqarida o ‘tirishibdi. Sal o ‘zingga kelib 
olsang, oldingga kirishadi. U larga d o ‘xtirlar ruxsat be- 
rishmayapti. Bu yerda qoida jud a qattiq ekan, - deydi 
opa singlisini yupatib.
Biroq odam yuborilganiga qaram ay loaqal birrovga 
b o ‘lsayam onasidan xabar olm ayotgan m ehrsiz jiyan- 
laridan nafratlanib, g ‘azabi q o ‘ziydi.
Bir gal Hoji buvanikiga borganim da Soliha buvi 
yoshi saksonlardan oshgan notanish onaxon bilan kitob- 
xonlik qilib o ‘tirishgan ekan. K am pim ing sinib qolgan 
k o ‘zoynagini ingichka sim bilan xuddi aslidagiday qilib 
birpasda tuzatib berdim. Bu ishim dan ular ju da xursand 
b o ‘lishdi.
- Bu chaqqon yigitcha nevarangizm i? - dedi qariya 
ancha nari ketganim dan so ‘ng.
- Ha nev aram ,- degandi o ‘shanda Soliha buvi meh- 
ribon bolalaridan faxrlanganday b o ‘lib. - M ana bu bo- 
shimdagi ro ‘molni shu bolam ning otasi, katta o ‘g ‘lim 
Zariijon olib bergan.
Eh buvijonim -a... N abiralaringizni suyub, farzand- 
laringiz ardog‘ida ulardan sovg‘alar olishni shunchalik 
orzu qilganm idingiz. R o ‘mol tugul shu choqqacha ikkita 
non k o ‘tarib, sizni k o ‘rm agan toshbag‘ir Zarifjoningizni 
buncha m aqtam asangiz. Y o‘llariga mahtal b o ‘lib, so- 
g‘inchdan yuragingiz oqib ketayotganini hech kimga 
sezdirmay kulib turardingiz-ku. Dardingizni jim gina 
ichingizga yutaverganingizdan jigarbandlaringizga intiq 
jigaringiz kuyib, ado b o ‘pti-ku, buvijon.
Oltinchi kuni Soliha buvini jonlantirish b o ‘limiga 
oldilar. Hoji buvaning kuyovlari, qizlari, bem om ing

---

yaqinlari y ig ‘ilishib, deraza oldiga yozilgan k o ‘rpacha- 
larda tunni tongga ulab, uxlam ay chiqdilar.
Sun’iy nafas oldirish uskunalarida ikki sutkadan 
buyon hushsiz yotgan buvi kechki payt birdan tilga 
kirib bem ajol shivirladi.
-
Meni olib ketinglar. H ojim ning tabarruk q o ‘lla- 
ridan ushlab, uyim ning vassalariga termilib yotgim 
kelyapti.
Shu gap bahona boMdi-yu, Hoji buvaning to ‘n g ‘ich 
kuyovi Q alandarxon aka buvichani uyga olib ketish 
xususida tanish do ‘xtirlari bilan ochiq-oydin gaplashib 
chiqdi. Aynan shuni kutib turgan vrachlar ham endi 
ham m asi Xudodan ekanligi, bu yerda turish befoy- 
daligini tushuntirib, taklifni m a’qullashibdi. Xonadon- 
ning doim iy vakillaridan biriga aylanib qolganim uchun 
o g ‘ir kunda ular bilan birga boMishni m a’qul k o ‘rdim. 
Soliha buvini uyning to ‘riga baland qilib solingan 
yangi ko‘rpachalar ustiga avaylab yotqizdilar. Hamma 
tushkun kayfiyatda pichirlashib gaplashar, kim dir yuzini 
yopib piqillaganicha k o 'z yoshlarini artardi. Bemorning 
bosh tom oniga o ‘tirib olgan Hoji buva uzundan uzun 
suralarni maxfiy, ovoz chiqarm ay o ‘qib, zavjasiga dam 
solar, chalg‘im aslik uchunm i, k o ‘zlarini yumib bir 
marom da tebranib turardi. Dilni o ‘rtovchi yoqim siz 
sukunatni tashqaridan eshitilayotgan g ‘ala-g‘ovur bu- 
zib yubordi. Hanifa xola hozirgina paydo b o ig a n jiyan- 
lari Z arif bilan Zafam i y ig ‘lab turib shu darajada qattiq 
koyib rostladiki, bunday achchiq gaplarga hatto ilon 
po ‘st tashlardi. Ammo aytilgan so‘zlar yigitlarga chivin 
chaqqanchalik ham kor qilmadi. Tezda uyga kirib 
onalarini k o ‘rgan bo'ldilar-da. hech narsa bo ‘lmaganday 
yana tashqariga chiqib, so ‘rida xolavachchalari bilan 
gurunglashib o ‘tirdilar. Qirq yoshlar nari-berisidagi 
qorindor aka-ukalar yasanib olishgan, boshqacha qilib 
aytganda, savlatlaridan ot hurkardi. Y igitlar Hoji buvaga
214

---

qarashli odam larga bepisand m unosabatda b o ‘lar, ulam i 
xurofotga berilgan gum roh kishilar sanab nazarga il- 
masdilar. Z afar akani onda-sonda k o ‘rib tursam -da, 
Z arif akani butunlay tanim asdim . Soliha buvi bir necha 
bor o g ‘zidan bol tom ib m aqtagani uchun uni zimdan 
kuzata boshladim . T o 'n g 'ic h o ‘g ‘il birm uncha sergap, 
oddiy narsagayam xaxolab kuladigan, ikki gapning 
birida: Ha, deb turing, - degan iborani keragidan ortiq 
q o ‘llab, m e’daga tegadigan, bir m ahm adona ekan.
Qiziq, itlam ing vafodorligidan boshlanib, futbol 
mavzusi bilan yakunlangan suhbat salkam uch soat da- 
vom etgan b o ‘lsa-da, ichkarida jo n taslim qilayotgan 
Ona haqida hech kim o g ‘iz ochm adi. Faqat q o ‘z g ‘ala- 
yotganlarida bir-birlariga: 
odam kasal b o ‘ladi-da, 
xavotir olishga hojat y o ‘q, ertalabgacha yaxshi bo ‘lib 
qoladi, - deya uy-uylariga ketdilar.
Z arif aka kerilganicha ukasini yoniga olib, hali ona- 
lari biror bor o ‘tirib k o ‘rmagan, yaraqlagan jigulisini 
yelday uchirib, k o ‘zdan g ‘oyib b o ‘ldi.
Cham asi soat o ‘n ikkiga yaqinlashgan, nim a qi- 
lishga hayron o ‘ylanib o ‘tirgandim , tuyqus ko ‘taril- 
gan dahshatli qiy-chuv xayollarim ni to ‘z g ‘itib yubor- 
di. Chopib uyga kirdim. Ham m a y ig ‘lardi. Hanifa 
xola o ‘zini q o ‘lga olib, Soliha buvining iyagini boyla- 
di. B o ‘g ‘zim da arang tutib turgan alamli faryodim - 
ni to ‘xtatolm ay, k o ‘zlariga oq ro ‘m olcha bosib unsiz 
silkinayotgan Hoji buvani quchoqladim . O tam vafot 
etganlarida yoshlik qilib hech narsani tushunm agan 
edim. Bunday m anzaraga birinchi bor duch kelayot- 
ganim uchunm i, y orug1 dunyoning men bilm agan mana 
shunday shafqatsiz qonuniyatlari ham m aning boshida 
borligini chuqurroq his eta boshladim. M arhum adan 
hech kim biror m arta b o ‘lsa-da, yom on so ‘z eshitm a- 
gandi. Q arindoshlar bir m uddat o ‘zi bilan o ‘zi b o ‘lib, 
toki taskin topgunicha ichini b o ‘shatib oldi.
215

---

Sahar-m ardonda kelib o ‘zim ga buyurilgan yumush- 
lami chopib-chopib bajarar ekanm an, «katta sahna»ga 
chiqqan Z arif va Zafar akalar e ’tiborimni tortdi. Ular­
ning egnida banoras chopon, om m a orasida «chol d o ‘p- 
pi» deb yuritiladigan bichim i beo'xshov arzongina d o ‘p- 
pini savatday sochlari ustiga ch o ‘chchaytirib q o ‘ndirib 
olgan edilar. M illiy qadriyatlarim izga qoloqlik, eskilik 
sarqiti sifatida qaraydigan bu kim salar kiyim lam i aza- 
dor ekanliklarini bildirish uchungina noilojlikdan, shun- 
chaki ustilariga ilib olishgani bilinib turardi. Biroq chin 
dildan «O nam -m o-o»lab kuyib-yonishlari-yu, aytib- 
aytib y ig ‘lashlarini ko‘rib, avzoyi badanim da chumoli 
o ‘rm alaganday b o ‘ldi. Y igitlar onalarini shunchalik 
yaxshi k o ‘risharkan-u... M en nodon ular haqida darrov 
noto‘g ‘ri xayollarga borib o ‘tiribm an-a, degan o ‘ylar 
kechdi boshim dan. Baho berishga shoshilganim dan 
xijolat tortganday b o ‘ldim. A ka-ukalar g o ‘yo kim o‘zar 
o ‘ynayotganday yuraklarini tilka-pora qilib, tinm ay 
b o ‘zlashardi.
Savobtalab m ahalla faollari ayollarga qulaylik yara- 
tish m aqsadida hovlining o ‘rtasidan b o ‘z m ato torta- 
digan b o ‘lib tesham i, b o lg ‘ami topib berishim ni ay- 
tishdi. Chopib om borxonaga kirdim. K irdim -u... Ba- 
ralla hiringlashib turgan Z arif va Zafar akani k o ‘rib, 
m uzlab qoldim. N ahotki... K o‘zlarim ga ishonmadim. 
Y o ‘g ‘-e, k o ‘pam bunchalikm asdirov, dersiz. Birinchi 
shisha allaqachon oyoqosti b o ‘lgan, ikkinchisi ham 
shuning arafasida, to ‘nkarilgan taxta yashiq ustida 
izzatda turardi. Shapaloqdekkina q o g ‘ozda q o ‘l bilan 
ushatilgani shundoqqina k o ‘rinib turgan katta-kichik 
kolbasa b o ‘laklari ham bor. U lfatlar m enga bir qarab 
q o ‘yishdi-da: Shuyam odam m i, - deganday yana o ‘z 
ishlariga m ashg‘ul b o ‘ldilar.
-
01, uka, - dedi Z arif inisiga piyolani uzatib. - Hali 
yana ikki soat y ig ‘lashim iz kerak.
216

---

Teshani olib tezda xonadan chiqib ketarkanm an, xa- 
yolim ham on ular bilan band edi. 0 ‘g ‘illarni junbishga 
keltirib ayyuhannos soldirayotgan Onadan ayrilish 
azobi emas, shisha ichida biqinib o ‘tirgan shaytonning 
vasvasasi ekan-da. Endi ulam ing y ig ‘isi m enga ta ’sir 
qilmas, b il’aks g ‘azabim ni q o ‘z g ‘ardi. Janozada, foti- 
ha-yu m a’rakalarda odam ju da k o ‘p b o ‘ldi. U zoq-yaqin 
ovullardan kelayotgan k o ‘ngil so‘rovchilam ing keti 
uzilmasdi. Bu m ardum ning Hoji buvaga o ‘ttiz yildan 
ortiq bem innat xizm at qilgan onaxonning pokiza ruhiga 
ko ‘rsatayotgan yuksak ehtiromi, m innatdorchilikning 
bir k o ‘rinishi edi. Shaharlar-u qo ‘shni tum anlardan 
tashrif buyurayotgan salobatli, yuzlarida iym on nuri 
ufurib turgan din peshvolarining qadam ranjida qilishi 
shu deparada yashaydigan odam lar k o ‘nglini faxr- 
iftixorga to ‘ldirdi. Izdihom da qatnashganlar orasida 
oxirgi m anzilga ana shunday izzat-ikrom da ketishni 
orzu qilganlar k o ‘pchilikni tashkil etgan b o ‘lsa ajabmas. 
Soliha buvidan yaxshilik k o ‘rgan, uni hurm at qiladigan 
beg‘ubor qishloq yoshlari, pir-u badavlat qariyalar aza- 
dorlar qatorida turgan Z ariljon-u Zafarjonlam i ham 
quchoqlab k o ‘ngil so‘rashardi. K ibr otiga m ingan aka- 
ukalar esa ularga o ‘lganining kunidan ijirg‘anib q o ‘l 
uzatar, bu to ‘pori, sodda va sam im iy odam lar Zafam ing 
ta’biri bilan aytganda, «tom i ketgan boboylar», «sassiq 
chollar» edi.
Inson zoti ertaga nim a b o ‘lishini, boshida qanday 
ayanchli qismat, yaxshi-yom on k o ‘rgiliklar borligini 
bilmaydi. Balki bu k o ‘hna dunyo shunisi bilan ham 
qiziqdir. A yrim lar kissasida m ehm on b o ‘lib turgan oz- 
gina aqchasiga havolanib o ‘zidan ketsa, boshqa birov- 
ning halim ligi ortib kelgan davlatni kam tarlik bilan joy- 
joyiga sarflashga urinadi.
Charxi falak bir m arom da aylanaveradi. O lam da 
bandasining aqli yetaverm aydigan sir-sinoatlar ju da
217

---

k o ‘p. Y axshilab kuzatsangiz, ota yoki ona o ‘limidan 
so‘ng ortda qolgan farzandlar bir chayqalib oladilar. 
K im dir ulam ing vafotidan so ‘ng topish-tutishiga bara- 
ka kirib boyib ketsa, boshqasidan omad yuz o ‘gi- 
rib, nochor ahvolga tushib qoladi. Soliha buvi qazo 
qilgach, oradan hech qancha vaqt o ‘tm ay Z arif aka 
qam aldi. U shahardagi y o g ‘-moy kom binatiga qarashli 
«m aslovoz» m ashinasida m agazinlarga kilolab sotila- 
digan paxtayog‘i tashirkan. Kombinatdagi uyushgan 
jinoyatchi guruhning kirdikorlari fosh etilib yetti kishi 
hibsga olindi. Tekshiruvlar natijasida Z arif aka ham 
ularga ham tovoq b o ‘lib chiqdi.
Kenja o ‘g ‘il Zafar akani bozorda yupun, nochor 
ahvolda k o ‘rib achindim U ozib ketgan, rangida 
rang y o ‘q, q o ‘ltiqtayoqda qiynalib z o ‘rg ‘a yurardi. 
Eshitishim cha, um urtqa p o g ‘ona churrasini oldirgach, 
vrachlar xatosi tufayli shunday kunga tushib qolgan- 
mish. Endi uning k o ‘zlaridagi olov so‘ngan, atrofida 
o ‘z tashvishlari bilan yelib-yugurayotgan olom onga 
qarab, siniq tabassum bilan term ilardi. A taylab o ‘zini 
k o ‘rm aganga olib o ‘tib ketayotgan eski oshnalarining 
e ’tiborsizligiga ham allaqachon k o ‘nikib b o ‘lganday 
taassurot qoldirdi menda. Chunki Zafar aka faqat 
sog ‘lom b o ‘lsa, ham m aga kerakligini, kasal yoki nogi- 
ron kishining m ehrdan b o ‘lak hech vaqoga ehtiyoji 
y o ‘qligini ham anglab yetgandek k o ‘rindi.
Bunday dam larda har qanday toshbag‘ir farzand ham 
ona m ehriga, uning hayotga, yashashga undaydigan 
ruhlantiruvchi daldasiga m uhtojlik sezadi. Volidasidan 
ham ortiqroq do ‘st topolm asligiga amin b o ‘ladi. Qahra- 
m onim izning ham ichidan o ‘tayotgani faqat o ‘zigagina 
ayon edi xolos.
218

---