N a b ijo n qo dirov

OYIMCHAXON ENA
Dadam ning katta-kichik m arosim lari o ‘tdi. Q o ‘ch- 
qorim iz so ‘yildi. Q o‘ylarim iz sotildi. Katakdagi oltita 
tovug‘imizdan boshqa hech vaqo qolm adi. Eng yomoni, 
hali otam ning yigirm asi o ‘tm ay turib, qizam iq degan 
kasallik bir yashar singlimga ham chang soldi. Bu 
bedavo kasallikdan k o ‘plab g o ‘daklar nobud b o ‘lar, 
onalam ing fig‘oni yer-u k o ‘kka sig ‘masdi. Ham eridan, 
ham suyukli qizalog‘idan judo boMgan onajonim yig‘- 
layverib adoyi tam om b o id i...
M arosim lardan keyin ham ma uy-uylariga tarqadi. 
Faqatgina onam ning am masi O yim chaxon ena da­
dam ning qirqi o ‘tm ay turib, bizni y o lg ‘iz tashlab ket- 
gisi kelmadi. U sakson yoshlardan oshgan b o ‘lsa-da, 
xiyla chaqqon, jussasi kichik, oq nuqtali qora k o ‘y- 
lagining bir ju ft tugm asini tom og‘igacha qadab yura- 
digan, chiroylikkina kam pir edi. O yim cha ena bola­
larga m ehribon, shu bilan birga, ju d a k o ‘p ertak va 
dostonlam i yoddan bilardi. Men dono enani juda yaxshi 
k o ‘rib qoldim. O najonim ham u bilan ju da chiqishar, 
tonggacha suhbat qurishsayam , gaplari tugamasdi.
U lam ing aytishicha, dadam ni jig a r kasali olib ketgan 
emish.
M aktabdan kelib endigina tushlik qilib b o ‘lgandim, 
Oyim chaxon ena imlab oldiga chaqirdi.
- Qaysi kitoblam i o ‘qigansan, D o ‘zali (O yim chaxon 
ena meni erkalab D o‘zali deb chaqirardi).
- «A lyonushkaning boshidan kechirganlari»ni, - de­
dim biroz qimtinib.
- Mayli, A lyonushkangni ham o ‘qigin-u, am mo 
o ‘zim izning doston va ertak kitoblarim izni k o ‘proq bili- 
shing kerak, enang ch o ‘ri, - dedi q o ‘limga uch so ‘m pul 
tutqazarkan.
- S he’riy kitoblar ham o ‘qiganm an, - dedim b o ‘sh 
kelmay.
74

---

---

- Kam b o ‘lma, enang c h o ‘ri. K o‘proq o ‘qigin, 
xo ‘pmi. Zam on o ‘qiganniki, bolam.
- X o ‘p b o ‘ladi.
- Barakalla! O yim chaxon ena yelkam ga qoqib 
q o ‘ydi:
- B o‘ron buvaning uyini bilasanm i?
- A ttor B o‘ron buvani aytyapsizm i?
- Ha, ana topding qoqindiq, xuddi o ‘shani aytyap- 
man.
- Bilaman.
- O 'sh a attorning uyiga borib, manavi pulning ikki 
so ‘miga echki junidan eshilgan, bir dumaloq ip olib 
kelasan. Q olgan bir so ‘mi o ‘zingga, biror narsa olib 
yersan, bolam.
- X o‘p b o ‘ladi, enajon.
K o‘chaga qarab chopdim. O rtim dan O yim chaxon 
enaning m uloyim ovozi eshitildi:
- Hoy, ehtiyot b o ‘lgin, bolam, y o ‘lda moshin k o ‘p.
B o‘rini y o ‘qlasang, qulog‘i k o ‘rinadi, deganlariday
katta y o ‘lga chiqishim bilan B o ‘ron buvani uchratib 
quvonib ketdim , manzilim ancha yaqin b o ‘lgandi- 
da. U aravaga o ‘tirganicha bizlarga yod b o ‘lib ketgan 
«ashula»sini baralla aytib kelardi:
- O-oq yi-ip-u qizil yi-i-p-u, y o g ‘och ta-roq keldi-
yu,
Qaro sa-qich, pu-fak, shar-lar, qan-din bod-roq 
keldi-yu...
Uzun b o ‘yli, lablari qalin, qoram ag‘iz, qishin-yozin 
qora chopon kiyib yuradigan bu qariyani butun qishloq 
yaxshi taniydi. Eshagi ham o ‘ziga o ‘xshagan qop-qora. 
A ravasining atrofi novdalar bilan savat qilib o ‘ralgan. 
Uning ichi xuddi k o ‘chm a d o ‘konning o ‘zi desam, 
ishonavering. C h o ‘zm a deysizm i, lankaning tagiga 
q o ‘rg ‘oshin deysizm i, x o ‘rozqand-u pashmak, sum ay 
chaladigan shar, to ‘plam ing m ing xili, q o ‘yingki, bu
76

---

sehrli chaylada anqoning urug‘idan boshqa ham m a 
narsa topiladi. B o‘ron buva qishloqlam i aylanib shisha 
yig‘adi. Ikkita shisha topsangiz, bir yum aloq bodroq 
yoki bitta shar olaverasiz. Darrov enam aytgan ipni 
sotib oldim.
- Ovora b o ‘psan-da, bolam, o ‘zim eshiging oldiga 
borardim-ku, - deb q o ‘lim ga bitta bodroq tutqazdi va 
yana y o ‘lida davom etdi.
Yonimda yana bir so‘m pulim bor. Bodroqni erm ak 
qilib o ‘ylana boshladim. M enim cha, O yim chaxon ena 
qolgan bir so ‘miga kitob sotib olgin, deyolmadi. Enam- 
ni xursand qilishni dilim ga tugib, tum an m arkaziga 
boradigan avtobusga chiqdim. K itob d o ‘konini aylanib 
«Chalpak yoqqan kun» degan o ‘zbek xalq ertaklarini 
sotib oldim. Kechki ovqatdan keyin onam ikkovlariga 
«Uch o g ‘ayni botirlar»ni xuddi 0 ‘ktam akaday sharil- 
latib o ‘qib bergandim O yim cha ena xursand b o ‘lga- 
nidan y ig ‘lab duo qildi.
- U m ring o ‘xshamasin, bolam , yoshligim da Jam ol 
degan o ‘rto g ‘im bor edi. O charchilik yillarida dadam ga 
shogird b o ‘lib mahsi tikishni o ‘rganardi. Kitobni xuddi 
senday, tutilm ay qiroat qilardi. Uyi uzoq b o ‘lgani sabab, 
uyimizda qolardi. Doim birga o ‘ynardik.
Bir kuni ikkalamiz bozorga bordik. Bola bechora 
ochlikka chidolmay, non rastasidan bitta kulcha olib 
qochsa b o ‘ladimi. N onfurushlar bir b o ‘lib quvib ket- 
yapti-yu, Jam ol sho‘rlik non kavshash bilan ovora. 
Toshbag‘irlar uni tutib olib, chunonam urdiki...
O yim cha ena jim gina y ig ‘lab, k o ‘z yoshlarini artdi.
- Boyaqish, uyda uch-to‘rt kun yotib olamdan o ‘tdi. 
Vahshiylar g o ‘dakkinani jigarini ezib qo ‘yishgan ekan. 
Eh, qanday zam onlar o ‘tdi-ya.
O yim chaxon ena nimcha, ju n paypoq to ‘qishga ju d a 
usta ekan. G ‘am ga botgan jiyanini chalg‘itgisi keldimi, 
onajonim ga erinm ay to ‘quvchilikni o ‘rgata boshladi.
77

---

B esh-o‘n kun o ‘tmay, onajonim ham paypoq to ‘qishni 
binoyiday o ‘rganib oldi.
- B o‘sh o ‘tirma, qizim - dedi и onamni maqtab. -
Shu ishni kanda qilm asang, darding yengillashadi, ham 
ro ‘z g ‘oringga baraka kiradi.
O tam ning qirqi ham o ‘tdi. 0 ‘sha kuni allamahal- 
gacha kitobxonlik b o ‘ldi. O yim chaxon ena uzundan 
uzun m arsiyalar aytib, m ahallam iz xotinlarini yum-yum 
y ig ‘latdi.
Holatimdar noravo,
Men yig 'lamay kim yig ‘lasin?
Dard beribdur bedavo,
Men yig 'lamay kim yig 'lasin?!
M arosim ning ertasiga O yim chaxon ena uyiga ke- 
tishga taraddudlana boshladi. M en unga jud a o ‘rga- 
nib qolganim uchun bu farishtasifat qariya uyiga 
ketishini sira istamasdim . Yalindim, yolbordim , foydasi 
b o ‘lmadi. N evara-chevaralarini sog ‘ingani, tez orada 
yana kelishini aytib biz bilan xayrlashdi. Tugunini 
k o ‘tarib, avtobusgacha kuzatib bordim .
- Sen hech xafa b o ‘lma, D o ‘zali bolam. Otasi o ‘lgan 
gulyetim , onasi o ‘lgan shum yetim, degan gaplar bor.
- Demak, men gulyetim ekanm an-da, dedim o ‘yla- 
nib.
- Ha, sen gulyetim san. Baxtingga onang bor bo ‘lsin, 
bolam. M ard asl erlam i onalar tarbiyalaydi. Elda 
shunday gap yuradi. «Otasi jinnini bittasi jinni, onasi 
jinnini ham m asi jinni». O nang aqlli ayol, и seni gulday 
avaylab katta qiladi. Hech qachon o ‘ksinma!
Ikki ayol darrov avtobusdan tushdi-da, xuddi eski ta- 
nishlarday k o ‘rishib, kam pirga k o ‘m aklashgan bo'ldilar.
O yim chaxon enaning yuzida fayzm i, donishm and- 
likmi, qandaydir ta ’riflab b o ‘lmas tortim, ohanrabosi
78

---

bor edi. Shundanm i, uni kirn k o ‘rsa, bir b ag ‘riga 
bosgisi, suhbatlashgisi kelaveradi. Institut tugul oddiy 
maktabni ham k o ‘rmagan bu xazina kam pir shuncha 
bilim, m a’rifatni qayerdan oldiykin? Yoki palagi toza, 
ilmli odam lam ing farzandi o ‘qim ishli, ziyoli bo 4ib 
tug‘ilarm ikin? Unday desam, m ahallam izdagi O qilxon 
qorining o ‘g ‘li g ‘irt alkash-ku. A ravakash Tursun 
oshqovoqning o ‘g ‘li Shavkat aka maktabni oltin m edal 
bilan bitirib, o ‘z kuchi bilan Toshkent sharqshunoslik 
institutida o ‘qiyapti. Bu yechilm as jum boqlar haqida 
ko‘p o ‘ylayman.
Demak, m ardikom ing o ‘g ‘li ham yaxshi o ‘qisa, 
bir kun, albatta, katta odam b o ia d i. M en bunga 
ishonaman.