N a b ijo n qo dirov

Q izilishton
Qizilishton zo ‘r usta
Ishtoni qizil tusda.
Qushlar qiynalmasin, deb
Uy qurganmish uch yuzta.
Jalilov domlamiz, o ‘qib o ‘rganishda davom etsang, 
sendan yaxshi shoir chiqadi, dedi. Sinfda obro‘- 
yim oshib ketdi. Ayrim sinfdoshlarim allaqachon 
shoir deb ham chaqiradigan bo ‘lishdi. Bu menga juda 
yoqardi. Tanaffusda har xil qiziq voqealami qofiya- 
ga solib, bolalarga o ‘qib berar va bundan o‘zim ham 
rohatlanardim. Ana shunday kunlaming birida kutil- 
magan voqea ro ‘y berdi-yu, o ‘qishlarim chappasiga 
keta boshladi.
DADA MISHA
Ertalab uyimizga Dada Misha shogirdi bilan kelib, 
pol qoqish ishlarini boshlab yubordi. Qishlog‘imizda 
ikki nafar duradgor usta bor. Ulardan biri Dada Misha,
59

---

ikkinchisi Sam intoy aka degan bizdan sal narida 
yashaydigan q o ‘polroq bir kishi. O dam lar duradgorlik 
ishlariga k o ‘proq Dada Mishani chaqirishar, Samintoy 
akani esa unchalik xushlam asdilar. Dadamning ayti- 
shicha, uning o g ‘zi qattiq, sal narsaga to ‘n g ‘illar, usti- 
ga-ustak ovqat tanlar emish. Yana yo g ‘ochlam i k o ‘r- 
k o ‘rona arralab isrof qilar ekan.
Eng yom oni - ishlagan xonadonining ahli ayoliga 
yom on k o ‘z bilan qararmish.
Dada M isha esa uning teskarisi b o ‘lib, bir qarich 
y o g ‘ochni 
ham joyini 
topib 
ishlatarkan. U rus 
b o ‘lishiga qaramay, xotini Jannat (Janna) xola bilan 
qishlog‘im izda yashardi. 0 ‘zbekchani suv qilib ichib 
yuborgani shuki. tilim izni rosa qishloqcha qilib shevada 
gapiradi. D yadya M ishani qishloq odam lari osongina -
Dada M isha deb qo ‘yaqolishgan.
M isha to g ‘aning b o ‘yi past, k o ‘zlari kulrang, soch- 
soqoli hatto qoshlarigacha oppoq, so‘zlari muloyim, 
yuzlari qip-qizil, yetm ish yoshlardagi kishi edi. Oyo- 
g ‘ida qishin-yozin qop-qora qilib m oylangan etik, 
boshida doim furashkasi b o ‘lardi.
Eng yaxshi tomoni - u bolalam i ju d a yaxshi k o ‘- 
rardi.
Kelgan kunidanoq men bilan, yaxshim isiz, o ‘rtoq, 
deb so‘rashdi.
Dada M isha o ‘n sakkiz yoshlardagi shogirdi 0 ‘k ­
tam aka bilan ju d a inoq, har bir so ‘zdan kulgi chiqarib 
taxtalam i randalashardi. U lam ing suhbatini eshitish ju da 
maroqli edi. D adam ham ustalarga im kon qadar yordam
berar, men esa m ayda-chuyda ishlariga qarashib, choy- 
nak b o ‘shasa, choy dam lab, ularga dastyorlik qilib 
turdim.
U sta-shogird o ‘tirib ozgina nafas rostladilar. - Eshit 
Davronbek, - dedi 0 ‘ktam aka m enga qarab va mix 
o ‘ralib keltirilgan eski gazetani xuddi artistlarday ifodali
60

---

o ‘qiy boshladi. U shunday ravon, tutilm ay o ‘qirdiki, 
beixtiyor havasim keldi. Ertakning qisqacha m azm uni 
shunday:
Uchta o ‘g ‘ri bir boyning xazinasini o ‘maribdi. Ular 
o ‘ljani taqsim lam oqchi b o ‘lib bir kim sasiz kulbaga 
yig‘ilibdilar. 0 ‘g ‘rilam ing biri qozon boshida ovqatga 
unnabdi. Sheriklari bezatilgan dasturxon atrofida m ai- 
shat qilib o ‘tirib, fikrlari buzilibdi. Ikkovlon qozon 
boshidagi safdoshlarini gum don qilib, boylikni o ‘zaro 
b o iish ib olm oqchi b o iib d i. M asalliqni qozonga bosib 
davraga kelib o ‘tirgan o ‘g ‘riga zahar solingan qadahni 
berib, urishtirib ichibdilar. 0 ‘g ‘ri shu zahotiyoq jon
taslim qilibdi. M urodlariga yetgan ikki o ‘g ‘ri xursand 
bo‘lib ovqatni paqqos tushiribdi va ular ham tarashadek 
qotibdilar. Q ozon boshidagi o ‘g ‘ri boylikka faqat 
o‘zi egalik qilish m aqsadida ovqatga zahar solgan va 
oqibatda ochk o‘z o ‘g ‘rilam ing hech biriga o ‘lja nasib 
qilmagan ekan.
G azeta-jum allarda shunday qiziq ertaklar berilishini 
bilm asligim dan afsuslandim . U stalar uylariga ketgach, 
o‘sha gazeta b o ‘lagini olib, 0 ‘ktam akaga o ‘xshatib 
o ‘qishga harakat qila boshladim . O datdagi tushlikdan 
so‘ng 0 ‘ktam aka barm oqlari bilan patnisni chertib 
biram z o ‘r q o ‘shiq aytdiki, shunday ovoz bilan pol 
qoqib yurganiga hayron b o ‘ldim.
Dada M isha esa randalangan taxtaga patnis ushlab 
ashula aytayotgan bola rasm ini tezda chizdi-da, tagiga 
0 ‘ktamjon, deb yozdi va m enga qarab jilm aydi.
Shogird ham patnisni q o ‘yib, furashka kiygan ser- 
soqol boboy suratini chizib, tagiga 0 ‘ktam jonning 
ustozi, - deb yozib q o ‘ydi. U chalam iz m iriqib kulishdik. 
Endi men bu usta-shogirdlarga butunlay qoyil qoldim
va ularga havas-u m ehrim yanada ortdi.
-
Seni q o ‘lingdan nim a keladi? K o‘rsat huna- 
ringni, - dedi 0 ‘ktam aka kutilm aganda m enga qarab.
61

---

- S he’r o ‘qisam ham b o ‘laveradim i? - dedim biroz 
uyalib.
- B o ‘laveradi, b o ‘laveradi... dedi m uloyim lik bilan 
M isha to g ‘a.
0 ‘zim yozgan she’rlardan birini boplab o ‘qib ber- 
dim.
- O, z o ‘rsan-ku, deyishdi usta-shogird xursand b o ‘- 
lib. - Bu kim ning she’ri?
- 0 ‘zim yozganm an, - dedim men ham kim ligimni 
bildirib q o ‘yish maqsadida.
Ular meni m aqtay boshladilar.
Sal narida, negadir m azam b o ‘lm ayapti, - deb yon- 
boshlab yotgan dadam ham tabassum bilan bizlam i 
kuzatar, sh e’r yozganim dan quvonib o ‘zini q o ‘ygani 
jo y topolm asdi.
- Sinflaringda eng birinchi z o ‘r kim? - dedi 0 ‘ktam 
aka yelkam ga qo ‘lini q o ‘yib.
- Abror!
- Ikkinchi z o ‘r-chi?
- Maqsud!
- U chinchi z o ‘r kim?
- U chinchi z o ‘r y o ‘q.
- Sen-chi? U chinchiyam em asm isan.
M en indam ay yerga qaradim.
- Yigit kishi hech b o ‘lmasa, o ‘zini him oya qilishni 
bilishi kerak, - dedi 0 ‘ktam aka uzil-kesil.
- H echqisi y o ‘q. H aliyam kech emas. 0 ‘zim senga 
z o ‘r pryom lam i o ‘rgatib q o ‘yaman.
U chindanam ishdan b o ‘sh paytlarida m enga oz- 
ozdan boksdagi him oya usullarini o ‘rgata boshladi. 
M en bu sportga astoydil qiziqib, m ashqlam i qunt bilan 
takrorlardim . 0 ‘ktam aka bolaligida shaharda boks 
to ‘garagiga qatnashgan ekan.
Taraqa-turuqlar avjiga chiqib, ustalar pol qoqishni 
boshlab yubordilar. K utilm aganda uyim izga Samintoy
62

---

aka kirib keldi. U to ‘g ‘ri ustalar ishlayotgan uyga 
y o ‘naldi. Tashqarida sabzi to ‘g ‘rayotgan onajonim
ro ‘molini yuziga tushirib, o ‘zini panaga oldi. Sam intoy 
aka dadam bilan m ensim aygina q o ‘l uchida so‘rashdi. 
Misha to g ‘a bilan esa eski qadrdonlarday quchoqlashib 
ko‘rishdi.
U ning k o ‘zlari javdirab ham m a tom onga bir-bir 
qarab chiqdi. Dadam bir piyola choy quyib m ehm onga 
uzatdi. Sam intoy aka choyni olib gap boshladi.
- Endi M ishaka, biz ustalar bir-birimizni q o ‘llab 
turamizda-a.
- A lbatta, nima so ‘rab keldingiz, tortinm ay ayta- 
vering.
- Oma, ju d a ziyraksiz-da M ishaka. Drelingizni 
(elektr tokiga ishlaydigan parm a) berib turm asangiz 
b o ‘lmaydi. Juda zarur. Ishimni bitiram an-u, bir soatga 
borib-bormay, lichno o ‘zim keltirib beram an, aka.
M isha to g ‘a bir so ‘z demay, sum kasidan drelni olib 
berdi.
- Endi, Samintoy, bugun b o ‘lm asa ertaga bu asbob 
bizga kerak b o ‘ladi.
- Bir soatga borm ay keltirib beram an, dedim -ku, 
ota.
Sam intoy aka qanday tez kelgan b o ‘Isa, shunday 
shoshib chiqib ketdi. Faqat tashqariga chiqqach, dadam - 
ga xo'm rayib dedi:
- A rzonginaga qoqib berardim shu polingni... 0 ‘zing 
bir m ardikor b o ‘lsang... Yo puling k o ‘payib qoldim i? 
Tavba, ham m ang shu tomi ketgan, kelgindi cholga 
chopasan-a.
- Hali sizgayam ishlar bor, - dedi dadam xijolat 
tortib.
- M ana k o ‘rasan, qoqqan poli o ‘n kunga borm ay 
ochilib ketadi, - dedi-da, jahl bilan j o ‘nab qoldi.
Ichkariga kirdim.
63

---

- Chakki qildingiz, ustoz - dedi 0 ‘ktam aka M isha 
tog ‘aga qarab. - Bir soat tugul bir yildayam dumini 
tutqazm aydi bu tullak. Shaytonni (baland-pastni k o ‘rsa- 
tadigan asbob) olib ketib, qaytib kelmagani esingizdan 
chiqdimi?
- M ayli-da, bungayam qiyin. H am irturishi shunday 
bo ‘lsa, u bechora nim a qilsin. Bunaqa odam lam i faqat 
go ‘r to ‘g ‘rilaydi.
M ix uchun d o ‘konga chiqib ketgan dadam m enga 
chiroyli shim ham olib keldi.
- Bu sh e’r yozganing uchun, o ‘g ‘lim, - dedi qo ‘lim- 
ga qop-qora shimni tutqazib.
X ursand b o ‘lib darrov kiyib k o ‘rdim. 0 ‘zim ga rosa 
loyiq keldi. Z o ‘r ish b o ‘ldi-da. M aktabga ham m a qatori 
shalvarishton bilan borardim . Endi m ening ikki yonida 
ch o ‘ntakli shimim bor. Rahm at, dadajon!
U sta-shogirdlar jadallik bilan polni qoqib b o ‘ldilar. 
M isha to g ‘a uyim izning to ‘ridagi va ikki deraza o ‘rta- 
sidagi tokchalar ustiga ortib qolgan taxtalardan eshik 
yasab, tokchajavon qurib berm oqchi b o ‘ldi. Endi elektr 
parm a kerak b o ‘lishini aytib, o ‘ylanib qoldi. 0 ‘ktam 
aka haq b o ‘lib chiqdi. Oradan ikki kun o ‘tsa hamki, 
Samintoy akadan darak b o ‘lmadi. U lafzsizlik qildi.
- Davronbek, Samintoyni uyini bilasanm i? - dedi 
M isha aka xijolat tortib.
- Bilaman. U m ahallam izda turadi.
- Borib drelni olib kelsang, bizga ju da katta yordam
qilgan b o ‘larding-da, o ‘g ‘lim.
- X o ‘p b o ‘ladi. Birpasda borib olib kelaman, -
dedim-da, chopib k o ‘chaga chiqib ketdim.
Sam intoy akaning eshigi ochiq ekan. H ovlisiga 
kirib uzoq chaqirdim . Hech qanday javob b o ‘lmadi. 
Endi izim ga qaytayotgan edim, uydan g ‘ingshiganicha 
yarim yalang‘och Sam intoy aka chiqdi.
- Kim u!
64

---

- Men, Davronman!
- U yquniyam beliga tepding-ku, zumrasha. Qaysi 
Davron!
- Men Ergash akaning o ‘g ‘liman. U stalam ing drelini 
olgani kelgandim.
- Obbo... Yeb q o ‘yarmidim , o ‘zim obborib berardim, 
o ‘sha sopi tilladan matohini.
- U stalarga kerak b o ‘lib qoldi-da.
Sam intoy aka to ‘n g ‘illab uyiga kirib ketdi. Shu 
payt chorvoq tom ondan eshakday keladigan it chopib 
kelib, m enga qarab hura boshladi. Q o ‘rqqanim dan nim a 
qilishimni bilmay, joyim da qotib turaverdim.
X ayriyat, ichkaridan Sam intoy akaning qorasi k o ‘- 
rindi.
- Qoplon! - dedi u baland ovozda.
It sal pasayganday b o ‘ldi.
- Yurakdan ham bor ekan-ku. Q o ‘rqma, qopog‘on 
emas, - dedi q o ‘limga drelni berarkan.
O rtim ga qayrilib, bir-ikki qadam yurganim ham ono 
it huriganicha m enga qarab jon-jahdi bilan tashlanib 
qoldi. K o‘cha eshik tom onga qarab qochdim. Biror 
narsaga qoqildim m i, qanday qilib orqam bilan yiqildim , 
aniq eslolm aym an. Boshim qattiq bir narsaga zarb bilan 
urildi. H ushim ni y o ‘qotdim.
- Ana, k o ‘zini ochdi, - dedi 0 ‘ktam aka xursand 
bo‘lib. M en uyda qalin k o ‘rpachalar ustida yotardim.
Boshim da dadam, onajonim , M isha to g ‘a va 0 ‘k ­
tam akalar m enga xavotir bilan term ilib turishardi. 
Onajonim tinm ay yig‘lar, atrofimda aylanib, o ‘rgilardi.
- N im a b o ‘ldi, o ‘g ‘lim, tuzukm isan? - dedi dadam
ovozi titrab.
- Hech narsa b o ‘lgani y o ‘q. N ega y ig ‘layapsizlar?
- Bizni q o ‘rqitib yubording-ku, Davronbek, -
dedi M isha to g ‘a jilm ayib. X afa b o ‘lma. Ham m a ayb 
menda.
3 - 8 8 1
65

---

- H am m asiga Toy b o ‘lmay o ig ir, o ‘sha Samin 
sababchi, - dedi 0 ‘ktam aka so ‘kinib.
- K elib-kelib drelga seni yuborganim ga ming pu- 
shaym on yedim. X ayriyat tuzuk ekansan. Tangrimga 
shukur, - dedi M isha to g ‘a afsuslanib.
- Drel q a n i? - dedim shoshilib.
- M ana, o ‘zing olib kelding-ku, shu savil qolgum i, -
dedi M isha to g ‘a.
N im a b o ‘lganiga tushunmay, o ‘ylana boshladim. It 
quvdi, yiqildim . Yodimga boshqa hech narsa kelmadi. 
Eslaganim shuki, xuddi tushdagiday yurib kelayotib 
ortim ga qaradim , Sam intoy aka m enga qo ‘lini bigiz 
qilib, xandon otib kulyapti. Shu xolos.
O nam ning aytishlaricha, uyga kelib aljirabm an. U lar 
q o ‘rqib ketib, m enga jo y solib yotqizishibdi. Tezda 
uxlab qolibman. Uch soatlik uyqudan turganimni keyin 
anglab yetdim.
M isha to g ‘aning poldan tashqari yana ikkita tokcha 
javon yasab berishi, uym izning chiroyini ochib yubordi. 
Ish yakunlangan kuni dadam ning o ‘zi boplab palov 
damladi. Oshdan keyin ustalam ing haqini berib, ulam i 
rozi qildi. M isha to g ‘a tez-tez ahvolim ni so‘rar, b o ‘lib 
o ‘tgan k o ‘ngilsizlikda o ‘zini aybdor sanab, afsuslanardi.
U m enga nim adir yaxshilik qilib, k o ‘nglim ni olishni 
istardi. Shunday ham b o ‘ldi.
M isha to g ‘a shaharlik bir m agazin mudirining 
uyida uch oy ishlagani, ish haqiga pul bilan birga 
ikkita Volxov rusum li televizor berganini va o ‘sha 
televizom ing birini bizga sotishi m um kinligini aytib 
qoldi.
Dadam qoTi kaltaligini aytib, bu taklifni rad etdi. ] 
M isha to g ‘a esa o ‘z so ‘zida qattiq turib oldi.
- Ergashboy, sen ham m enga o ‘xshab k o ‘pchilikni 
hojatini chiqarib yuradigan odam san. X ijolat b o ‘lma. 
Pulini qistam aym an, topganingda berarsan. Bermasang

---

ham rozim an. 0 ‘zbeklarda berganda ol, urganda qoch, 
degan gap bor. O laversang-chi, uka, - dedi jilm ayib.
D adam ning rozi b o ‘lishdan boshqa chorasi qolm adi. 
Bu ishlam i M isha aka aynan men uchun qilayotgan 
edi g o ‘yo. Q uvonchim ning cheki y o ‘q. Z o ‘r b o ‘ldi-da! 
Chunki u paytlarda televizor ju d a katta yangilik hisob- 
lanib, m ahallam izda bitta-ikkita xonadonlarda endigina 
paydo b o ‘lgan edi. Biz, bolalar, q o ‘shnilam ikiga k i­
rib, yarim tungacha televizor k o ‘rishni odat qilgan 
edik. Bu ishim iz uy egalariga b a ’zan malol kelsa- 
da, bizga sezdirishm as, uyning bir chetiga jo y solib 
uxlayverishardi. Biz esa bolaligim izga borib surlik bilan 
yana kiraverardik.
0 ‘sha gapning ertasigayoq 0 ‘ktam aka televizom i 
velosipedining b o g ‘ichiga boylab, uym izga olib keldi. 
Usta-shogird kun b o ‘yi urinib antenna yasab, tom ga 
o‘matdilar. Endi qo ‘shnilarim iz biznikiga tom oshaga 
chiqadigan b o ‘lishdi.