Н. Қ. ЙЎлдошев, Г. Э. Захидов

Бошқарув меҳнатининг вертикал тақсимланиши 
– ташкилотда 
бошқарув даражаларини ажратишга асосланган тақсимлаш. У асосида 
ходимлар ѐки бўлинмалар фаолиятини мувофиқлаштириш ѐтади. 
Бошқарув меҳнатининг горизонтал тақсимланиши
– меҳнатни 
ишларнинг турлари вазифалар бўйича тақсимланиши. У мутахассисларни 
ажратилиши, ташкилотда вазифавий хизматлар ва бўлинмаларни ташкил 
қилинишида намоѐн бўлади. 
Бошқарув меҳнатини илмий ташкил этиш
– бошқарув ходимлар 
меҳнатини шундай ташкил этишки, у фан ютуқлари ва илғор тажриба, 
хўжалик юритишнинг илғор шаклларидан фойдаланиш, техник воситаларини 
қўллашга асосланади ва хизматчиларни бир-бирлари ва ишчилар билан ўзаро 
ҳамкорликни яхшироқ тарзда ўрнатишга имкон беради ҳамда бошқарув 
вазифаларини амалга ошириш ва ишлаб чиқариш (тижорат)ни муҳандислик - 
техник ва иқтисодий таъминлаш жараѐнида техник воситаларидан 
фойдаланишга асосланади. 
Бошқарув объекти
– бошқарув субъекти томонидан бошқарувчи 
таъсирларни қабул қилувчи идора. У импульслар (бошқарув буюруқлари)ни 
олади уларга мувофиқ ҳаракат қилади Ходим, меҳнат жамоаси, товарлар, 
ресурслар, ҳужжатлар ва ҳ.к. бошқарув объекти сифатида бўладилар.
Бошқарув субъекти
– бошқарув тизимининг бошқарув объектига 
таъсир кўрсатиш манбаи бўлган бўғини ѐки қисми. Бошқарув суъекти 
сифатида фирманинг бўлимлари ва хизматлари мажмуасини ѐки алоҳида 
бўлинма, якка шахс ва бошқаларни кўриб чиқиш мумкин. Бошқарув 
суъектини ажратиш бошқариладиган ижтимоий-иктисодий тизимнинг 
кўламлари ва ундаги бошқарув тизимини таърифловчи алоқалар билан 
чеклангандир. 
Бошқарув тамойиллари
–бошқарув субъектлари аниқ объектларни 
бошқариш жараѐнида амал қилишлари лозим бўлган объектив қонунлардан 
келиб чиқувчи асосий қоидалар. 

---

387 
Бошқарув тизими
– 1. Одамларни биргаликдаги фаолиятини 
мувофиқлаштириш учун зарур ҳаракатлар йиғиндиси. 2. Бошқарувни амалга 
оширувчи бўғинлар ва улар ўртасидаги алоқаларнинг йиғиндиси. 
Бошқарув усули 
– раҳбар томонидан фойдаланадиган вазифаларни ҳал 
қилишнинг энг характерли ва барқарор усуллари йиғиндиси, унинг қўли 
остидагиларга нисбатан одати. Ташкилотларни стратегик бошқариш – инсон 
салоҳиятига суянувчи, ишлаб чиқариш фаолиятини истеъмолчилар 
сўровларига қаратувчи, ташкилотда атрофдагилар томонидан қаршиликларга 
жавоб қайтарувчи ва рақобат афзалликларига эришишга имкон берувчи 
эпчиллик билан тартибга солишлар ва ўз вақтидаги ўзгаришларни амалга 
оширувчи бошқарув бўлиб, у ташкилотни омон қолиши ва истиқболда 
мақсадларига эришишга имкон беради.