Н. Қ. ЙЎлдошев, Г. Э. Захидов

Раҳбарлик услубларининг мазмуни 
Параметрлари 
Авторитар услуб 
Демократик услуб 
Либерал услуб 
Услубнинг 
табияти 
Барча ҳукумронлик ва 
жавобгарликни 
етакчининг 
қўлида 
жамланиши 
Ваколатларни 
асосий 
жиҳатларини етакчида 
сақлаб қолиш билан 
бошқага топшиилиши 
Етакчи 
томонидан 
жавобгарликни 
ўзидан 
олиши ва ҳукмронликдан 
гуруҳ 
(ташкилот) 
фойдасига воз кечилиши 
Мақсадларни 
белгилаш 
ва 
воситаларни 
танлашдаги имтиѐз 
Қарорларни 
қабул 
қилиш, 
бошқарувда 
иштирок 
этиш 
асосидаги 
даражалар 
бўйича тақсимланган 
Гуруҳ 
учун 
исталган 
тартибдаги ўзини ўзи 
бошқариш имкониятини 
бериш 
Коммуникацион 
оқимлар 
кўпроқ 
юқоридан келади 
Коммуникация иккала 
йўналишда фаол амалга 
оширилади 
Коммуникация 
асосан 
“горизонтал” 
асосида 
қурилади
Кучли томонлар 
Асосий 
эътибор 
муддатлар тартибига 
қаратилади, натижани 
олдиндан айтиб бериш 
мумкин. 
Ходимларнинг 
бошқарувда 
иштирок 
этиш 
орқали 
ишни 
бажаришга 
шахсий 
мажбуриятлари ошади 
Ишни 
етакчининг 
аралашувисиз бошлашга 
имкон беради 
Заиф томонлари 
Шахсий 
ташаббусни 
тўхтатиб 
қолиш 
йўналишлари 
кўзатилади 
Бундай 
услубда 
масалаларни ечиш учун 
кўп вақт талаб қилинади 
Етакчининг 
аралашувисиз 
ишнинг 
тезлиги йўқотилиши ва 
ҳаракат 
йўналиши 
ўзгариши мумкин
бўйича ҳаракат қилади, жавобгарликдан қочишга интилади. У турли омиллар 
таъсири остида ўз қарорини ўзгартириши мумкин. Ташкилотда кўпинча 
муҳим масалалар унинг иштирокисиз ҳал этилади. 
Либерал қўл остидагилар билан ўзаро муносабатларда мулойимдир. У 
уларга деярли тўлиқ эркинликни беради, талабчан эмас, уларнинг ишини 
назорат қилишни ѐқтирмайди. 

---

240 
Обрў олишга интилиб, у қўли остидагиларга турли имтиѐзларни бериш, 
ўринсиз мукофотларни тўлашга қодир. У яна қўл остидаги ялқов ходим учун 
ишни бажариши мумкин, ѐмон ходимларни ишдан бўшатишни ѐқтирмайди. 
Раҳбарликнинг демократик услуби 
раҳбар ва қўл остидагиларда 
ишонч ва ўзаро тушуниш туйғуси мавжуд бўлишини кўзда тутади. Раҳбар 
ўзини гуруҳнинг бир аъзоси сифатида тутади. Ҳар бир ходим қўрқмасдан ўз 
фикрини айтиши мумкин. Кўпгина муаммолар жамоавий ҳал қилинади. 
Раҳбар қўли остидагилар билан кўпроқ маслаҳатлашиш, ўзининг 
афзаллигини намоѐн килмаслик ва танқидга тўғри жавоб қайтаришга ҳаракат 
қилади. Қабул қилинган қарорларнинг оқибати учун жавобгарликни қўли 
остидагиларга юкламайди. Ходимларнинг фикрларига қулоқ солишга 
интилишни, ўзи буни тушунмаслигидан эмас, балки муҳокама қилишда 
ҳамма вақт ҳам ишларнинг ҳолатини яхшилашга имкон берувчи нозик 
томонлар вужудга келиши мумкинлиги билан изоҳланади. Бундай раҳбар, 
агарда қўл остидагилар уни бунга ишонтирса, муросага келиш ѐки қабул 
қилинган қарордан воз кечишни ўзига ор деб ҳисобламайди. У муаммони ҳал 
қилиш ва бунда олинган фойдаларни мақсадга мувофиқлигини исботлашга 
ҳаракат қилади. Назоратни амалга оширишда у якуний натижага алоҳида 
эътибор қаратади. Бундай аҳвол қўл остидагиларда ўзини қўрсатишга шароит 
яратади, уларда фикр юритишнинг мустақиллиги ривожланади. Бу тарбиявий 
аҳамиятга ҳам эга, мақсадга камроқ харажатлар билан эришишга имкон 
беради. Бошқарув қўполликсиз, кишиларнинг қобилиятларини ҳисобга олиш 
билан амалга оширилади. 
Раҳбарликнинг бундай услубини кўпгина мутахассислар мақсадга 
мувофиқ деб ҳисоблайдилар. Шу билан бирга тадқиқотларга кўра, барча 
ҳолларда ҳам қўл остидагилар раҳбарликнинг демократик услубини афзал 
деб билмайдилар, ҳамма вақт ҳам бу услуб унумли бўлавермайди. Гап 
шундаки, раҳбарликнинг кўриб чиқилаѐтган услубларидан ҳар бири ҳам 
ижобий ва ҳам салбий аломатларга эга, жамоалар фаолиятининг шароитлари 

---

241 
эса ғоятда турличадир. Ҳозирга қадар услублар ва раҳбарликнинг 
самарадорлиги ўртасидаги бевосита боғлиқлиқ аниқланмаган. 
Тадқиқотларга кўра, мутлақ битта услубдан фойдаланадиган раҳбарлар 
ғоятда кам учрайди. Менежер фаолиятининг услуби, қоидага кўра 
раҳбарликнинг у ѐки бу мутаносибликдаги учта асосий классик услублари 
комбинациясидан иборат. Шунингдек, ҳар бир менежер, ўзи учун афзал 
бўлган бошқарув усуллари мажмуасидан фойдаланади. Бу ҳақда турли 
менежерлар яқин вазиятларда амалда бир хил натижаларга эришган ҳолда, 
кўпинча бутунлай ҳар хил ҳаракат қилишларидан дарак беради. 
Ҳозирги шароитда менежер фаолиятининг шартли равишда вазиятли 
шахсий деб аталувчи услуби афзалроқ бўлиши мумкин.