Н. Қ. ЙЎлдошев, Г. Э. Захидов

Эвристик меҳнат 
– аввало раҳбар ва мутахассислар меҳнатидир. У 
ижодий ақлий фаолиятининг табиати, уларнинг психофизиологик моҳиятини 
тўлиқ акс эттиради. 
Ўзининг мазмунига кўра эвристик меҳнат операцияларнинг иккита 
туридан ташкил топади: таҳлилий ва конструктив. 
Таҳлилий операциялар қарорлар қабул қилиш учун зарур ахборотларни 
қабул қилиш ва идрок этишдан иборат. Бундай операцияларга, уларни 
бажариш шакл ва усулларига кўра, қўйидагилар киради: Турли ҳужжатлар ва 
адабий манбаларни кўриб чиқиш ва ўрганиш; оғзаки суҳбатлар, сўровлар ва 
бевосита кузатувлар ўтказиш, таҳлил натижаларини тегишли ҳужжатларда 
(маълумотномалар, маърузалар, таҳлилий обзорларда) баѐн этиш, мавжуд 
ҳолатнинг ташхисини қўйиш ѐки аниқлаш. 
Конструктив операциялар турли қарорларни тайѐрлаш ва қабул қилиш 
билан боғлиқ. Бу операциялар қарорларнинг мазмуни, характери ва 
мураккаблиги ҳамда уларнинг якка тартибда ва жамоавий қидиришнинг 
тегишли усулларига мувофиқ ажратадилар. 
Маъмурий меҳнат –
ақлий меҳнатнинг ўзига хос тури бўлиб, унинг 
вазифавий белгиланиши одамлар ҳаракати ва хулқини уларнинг меҳнат 
фаолиятлари жараѐнида бевосита бошқаришдан иборат бўлади. 
Маъмурий 
меҳнат 
жараѐни 
қуйидаги 
ташкилий-маъмурий 
операцияларни бажаришда вужудга келади: хизматли коммуникацион 
(оғзаки ахборотни телефонда сўзлашишлар йўли билан узатиш ва қабул 
қилиш, иш жойларини айланиб чиқиш, ходимлар ва келувчиларни қабул 
қилиш, корхона доирасида ҳаракатланишлар); йўриқномавий (қарорларни 
ижрочиларга оғзаки фармойишлар, ѐзма бўйруқлар, кўрсатмалар бериш йўли 

---

277 
билан етказиш; ижрочиларга вазифаларни белгилаш ѐки улар томонидан 
тузилган ишнинг шахсий режаларни тасдиқлаш вазифалар ва топшириқларни 
бажариш жараѐнидан оғзаки йўл-йўриқлар кўрсатиш, ѐзма йўл-йўриқларни 
тузиш ва тасдиқлаш); мувофиқлаштирувчи (бўлинмалар ва хизматлар ишини 
кенгашлар ва мажлислар ўтказиш йўли билан ўзаро боғлаш; ишни 
бажарилиши режа-жадвалини ижрочилар ва муддатларни кўрсатиш билан 
тузиш); назоратли-баҳоловчи (буйруқлар, кенгаш қарорлари, режалар 
вазифалар, топшириқларни бажарилишини назорат қилиш, бўлинмалар ва 
ижрочилар ишини баҳолаш, рағбатлантириш ва жазолаш).