Muxandislik tizimlari fakulteti “IShlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish” kafedrasi muxandislik dasturlari fani

5 – Ma’ruza
SCADA tizimlaring texnik ta’minoti va ularni dasturiy yangilash
Ma’ruza rejasi:


1. SCADA TNT, DMK va aqlli qurilmalarni bir-biri bilan solishtirish.
2. Taqsimlangan nazorat tizimi (TNT yoki DCS)
3. Dasturlashtiriladigan mantiqiy ignalling (DMK yoki PLC)
4. Boshqaruv protsessori (yoki CPU)
5. SCADA tizimining qulayliklari
6. Masofadan boshqarish qurilmalari

Ushbu bob telemetriya tizimi tushunchasi va telemetriya tizimlari asoslarini tekshiradi. Bu o’quv qo’llanmada SCADA atamasi, taqsimlangan nazorat tizimlari (TNT), dasturlashtiriladigan mantiqiy kontrollerlar (DMK), aqlli qurilma tushunchalari keltirilgan.

Bob quyidagi bo’limlarga bo’lingan:

• 
  SCADA atmalariga ta’riflar, TNT, DMK va aqlli qurilmalar
  
• 
  Masofaviy terminal birligi (MTB) tuzilishi
  
• 
  DMK larni MTB lardan foydalanishi
  
• 
  Boshqaruv sayti/stansiya tizimi ustasi
  
• 
  Tizim ishonchliligi va imkoniyati
  
• 
  Aloqa arxitekturasi va falsafasi
  
• 
  Stansiyani konfiguratsiyasidagi umumiy xulosalar
  

Keyingi boblarda, bunday master stansiyani dasturiy ta’minoti, aloqa protokollari va ularning manbalarini hamda SCADA tizimi bo’limlarini boshqa muhim masalalar sifatida o’rganiladi. Avvalgi bobda muhokama qilinganidek, telemetriya so’zi – muloqot tili oqrali bir markaziy nazorat stantsiyasiga masofadan o’lchab ma’lumotlar uzatish ma’nosini anglatadi. Bu o’lchov ma’lumotlar odatda real vaqt rejimida to’plangan (lekin real vaqt rejimida o’tkazilmaydi) bo’ladi. SCADA atamasi, TNT, DMK va aqlli qurilma telemetriya tushunchasining barcha ilovalarida mujassamlashgan.⁸

SCADA TNT, DMK va aqlli qurilmalarni bir-biri bilan solishtirish

SCADA tizimi
SCADA tizimi RTU (remote terminal units) masofaviy ignalli uskunalaridan iborat bo’lib, ma’lumotlarni yig’ish va ularni aloqa tizimi master stansiyaga qaytarishni ta’minlaydi. Master stansiya olingan ma’lumotlarni ko’rsatadi va operator uchun masofadan boshqarishni amalga oshirishga imkon beradi.
Zavodni boshqarish va jarayonni optimallashtirish uchun ma’lumotlar aniq va o’z vaqtida bo’lishi kerak. Boshqa afzalliklari tejamkorlik, samaradorlik va eng muhimi xavfsiz boshqarishdan iborat. Bunday natijalar avtomatlashtirilmagan tizimlar bilan taqqoslaganda kam xarajatlidir.
SCADA tizimlari va jarayon nazorat tizimi tushunchalari o’rtasida yaqqol bog’liqlik mavjud emas. SCADA tizimlari jarayonni masofadan boshqarish xususiyatiga ega. Qurilma qancha masofadan boshqara oladi degan muqarrar savol tug’iladi. Odatda, ushbu qurilmalar boshqaruv joyidan to nazorat joyigacha to’g’ridan-to’g’ri sim orqali masofadan nazorat qilib turiladi (ya’ni aloqa liniyasi tizimning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi).
SCADA mvaffaqiyatli o’rnatilishi uchun ishonchli va isbotlangan tizimdan foydalanishga bog’liq va barcha ishchi xodimlar yetarli va zarur bilimga ega bo’lishlari shart. SCADA tizimi tarixida muvaffaqiyatsizlar ham mavjud bo’lib, bunlar tizimdagi nomuvofiq komponentlari joylashtirilganligi, turli qismlarni yetishmasligi, murakkab keraksiz integratsiyasini hisobiga ishonchsiz qurilma va dasturiy ta’minotning mavjudlig bo’lgan. Bugungi kunda qurilma ishonchliligi muammosi kamroqdir, lekin murakkab dasturlaning rivojlanishi yangi muammolarni keltirib chiqaradi. Shuni ham ta’kidlash kerakki, ko’p operatorlar SCADA tizimini bir maromda ishlashi RTU larni, aloqa darajasi va markaziy stansiyasini (barchasi SCADA tizimi tarkibiga kiradi) shuningdek, foydalaniladigan qurilmalarni (ignallin va nazorat qilish qurilmalari) ishlashi bilan bog’liq. Bu qurilmalar o’quv qo’llanmada keltirilgan SCADA tizimining texnik vositalariga bo‘g‘liq bo’lsada, ular haqida ko’p muhokama qilinmaydi. Quyida SCADA tizimining umumiy diagrammasini ko’rib chiqamiz.