Mutolaa madaniyati va ritorika

Band ritm. O‘zbek poeziyasida band qurilishi bilan bog‘liq ritm band ritmi deb ataladi. Bandalarning qofiyalanish tartibi har xil bo‘lib, ular o‘ziga xos ritm hosil qiladi. masalan,
Masnaviy
Vodiylarni yayov kezganda, = a
Bir ajib his bor edi, manda... = a
Chappar urib gullagan bog‘in, = b
O‘par edim Vatan tuprog‘in. = b
Odamlardan tinglab hikoya, = v
O‘sar edi shoirda g‘oya... = v
(Hamid Olimjon.)


Alliteratsion ritm bir xildagi ohangdosh tovvushlarning takrorlanishi natijasida hosil bo‘ladi:
Bu yo‘llar
ko‘p qadim yo‘llardir...
Uzala tushgan cho‘l kabi sokit.
Ustidan
shabada esmagan
tiniq ko‘l kabi,
Og‘zi qon bir bo‘ri
yo oqsoq bir it:
Hayqirsa,
uvlasa,
Har tongda
bir dong deb
bong ursa,
dovullar...
(G‘afur G‘ulom.)
Anafora ritm-poetik asarlarning misralari boshida yoki prozaik asarlardagi gaplarning oxirida bir xil tovush, ohangdosh so‘z yoki iboralarning takrorlanib kelishidan hosil bo‘ladi. Masalan:
Ko‘m-ko‘k
Ko‘m-ko‘k
Ko‘m-ko‘k...
Ko‘klam quyoshidan
ko‘kargan qirlar
Po‘lat yag‘rinlarni
ko‘targan yerlar
ko‘m-ko‘k
(Hamid Olimjon)
Qora zulfing firoqida parishon ro‘zg‘orim bor,
Yuzingning ishtiyoqida ne sabru qarorim bor.
Labing bag‘rimni qon qildi, kuzumdin qon ravon qildi,
Nega holim yomon qildi, men andin bir so‘rorim bor...
(Bobur.)
Anafora ritmi-bir necha gapning sintaktik jihatdan bir xilda bog‘lanib kelishidan ham paydo bo‘ladi:
Menikidir kelajak, chaman
Menikidir maktab, ijod, fan,
Menikidir sog‘ aql, badan,
Ko‘nglim o‘lin oy kabi ravshan.
(Hasan Po‘lat.)
Temp va ritm bir-biri bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, badiiy matnni ifodali o‘qishda ularga qat'iy amal qilingandagina muallif maqsadiga to‘la tushunish mumkin.