Mutatsiyalar va ularning evolyutsiyadagi ahamiyati Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

III. Xulosa
Odatda tug’ilgan chaqaloq o’zining ko’rinishi, belgi-xossasi bilan ota-onasiga o’xshaydi. Biroq ota-onaning a’zolari sistemasining tuzilishi, ichki-tashqi belgilari va xossalari tayyor holda bolaga berilmaydi. Buni tuxum va urug’ hujayrani mikroskop orqali ko’rish bilan aniqlash mumkin. Agar ota-onaning belgi xossalari tayyor holda avloddan-avlodga berilmas ekan, u holda bola qanday qilib o’z ota-onasiga o’xshaydi degan masala har bir odamni qiziqtiradi. Shuni bilish kerakki, har bir ota-ona o’z bolalariga meros qilib genetik dastur beradi. Genetik dastur deganda, avvalo tuxum va urug’ hujayralardagi yadro va undagi xromosomalar, genlar majmuasini tushunish kerak. Odam embirion taraqqiyotining turli bosqichlarida DNKdagi har xil genlarning transkiripsiya, translyatsiya natjasida xilma-xil oqsillarni sintezlanishi, fermentlar ishtirkida hamda hujayralar va embirional induksiya tufayli turli a’zolar, sistemasi shakllanadi. Muxtasar qilib aytganda, odam shaxsiy taraqqiyotining genetik dasturi bo’lib, uning genomdagi xromosomalari, genlar majmuasi hisoblanadi.
Bundan tashqari o`simliklarda geteroploidiya bug‘doy, makkajo‘xori, tamaki, g‘o‘za va boshqa o‘simliklarda olingan. Geteroploidlar yoki aneuploidlar olish yo‘li bilan har bir xromosomaning genetik tarkibini aniqlash mumkin. Xromosomalarda joylashgan genlar va ular ta’min etadigan belgilarni bilgan holda bir o‘simlikning ma’lum xromosomasini boshqa bir o‘simlik xromosomasi bilan almashtirish mumkin. Shu yo‘l bilan hozirgi vaqtda bug‘doy xromosomasi javdar xromosomasi bilan almashtirilgan. Geteroploidiyani o‘rganish har bir xromosomaning va shuningdek genom evolyusiyasini o‘rganishga hamda madaniy o‘simliklarning kelib chiqish sabablarini o‘rganishga yordam beradi.
Turli organizmlar, xususan odam genomimimg tilsimini ochilishi juda ko’p kasallik qo’zg’atuvchilarning genomini tadqiq qilishga, chuqurroq o’rganishga imkon beradi. Odam genomidagi nuleotitlar ketma-ketligini aniqlash natijasida odam hujayrasiga funksional genlarni kiritish orqali davolash texnologiyasi, ya’ni, genlar terapiyasi ishlab chiqilgan. Binobarin oadm genomini to’la o’rganish tufayli undagi irsiy kasalliklarni genlar terapiyasi yordamida davolash imkoniyati yanada ortadi. Endilikda shunday dorilar ishlab chiqarilishi kerakki, ular organizmdagi geniga ta’sir etib yuqori samara bersin. Lekin odam genomini o’rganish, uni tadqiq etish juda katta miqdorda mablag’ va vaqt talab qiladi. Odam genetikasini o’rganishda faqat shu ikki sababdan tashqari yana bir qancha to’siqlar mavjud. Odamlarni chatishtirish mutlaqo taqiqlanishi, odamlarda farzandlar soni kamligi, uzoq vaqt davomida voyaga yetishi, birikish guruhi ko’p ekanligi, suniiy mutatsiya mumkin emasligi kabi qator to’siqlar mavjud. Shu sababdan tajrabalarda hayvonlardan va mikroorganizmlardan foydalaniladi