Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Tovarning sifati 
 
Bozor tizimi iste’molchilar xohishini korxonalar va resurs yetkazib 
beruvchilarga topshiradi va ulardan qoniqarli javob olishni kutadi. 
Oddiy bozorda tovar ishlab chiqaruvchi korxonaning bozor va butun 
xo‘jalik siyosati bo‘yicha taqdirini belgilaydi. Shu sababli ham tovarni 
yaratish, ishlab chiqarish, takomillashtirish, sotish, sotilgandan keyingi 
xizmat ko‘rsatish, reklama tadbirlarini ishlab chiqish shubhasiz, tovar ishlab 
chiqaruvchining butun faoliyatida markaziy o‘rinni egallaydi. Mana shu 
kompleks tadbirlar tovar siyosati, deb ataladi. Aynan shu sababli ishlab 
chiqaruvchida iste’molga qaratilgan sifatli tovar bo‘lmasa, unda hech narsa 
yo‘q! – bu marketingning qat’iy qoidasi hisoblanadi. 
Reklama funksiyasi 
Foydaliligini oshirish uchun 
Keyinchalik ishlatish uchun 
Tovar shaklini chiroyliligi uchun 
Omborda saqlash xususiyati 
Transportabellik 
Xaridorga tegishliligi 
Markaga tegishliligi (imij) 
Tovarga tegishliligi 
Maqsadga muvofiqligi 
Tovarning foydaliligini saqlash xususiyati 
O‘rash, qadog‘i 

---

203 
9.4.-rasm.
Tovar siyosati 
 
9.2.
 
Tovarlarning “hayotiylik davri” va ularning asosiy bo‘ginlari 
 
Tovarning hayotiylik davri – tovarning bozorda paydo bo‘lgan davridan 
boshlab, to uning sotilmay qolishigacha bo‘lgan vaqt oralig‘idir. Tovarning 
hayotiylik davri konsepsiyasi har qanday tovar qanchalik darajada 
mukammal bo‘lmasin, bu tovar bozordan ertami- kechmi undan ham 
mukammalroq tovar tomonidan siqib chiqarilishiga asoslanadi. Amaliy 
faoliyatda tovarning hayotiylik davri diapazoni ancha keng bo‘lib, u bir 
kunlik tovardan bozorda o‘z o‘rnini uzoq vaqt davomida saqlab qoluvchi 
tovargacha bo‘lishi mumkin. 
Tovarning hayotiylik davrini tariflashda 2 xil nuqtayi nazar mavjud: 
1.
Menejmentda – tovarni ishlab chiqarishdan to uning iste’moli- gacha 
bo‘lgan davr tushuniladi. Tasavvur (g‘oya-idea), dizayn (sinov), ishlab 
chiqarish, xizmat ko‘rsatish. 
2.
Marketingda tovar o‘z xaridorini topa olishi mumkin bo‘lgan 
o‘zining ma’lum hayotiylik davri tushuniladi. 
Tovarning hayotilik davrini boshqarish tizimi 
– 
korxonalar uchun 
hozirgi global bozorlardagi kuchli raqobat ichida tirik qolish uchun yangi 
mahsulotlarni ishlab chiqarishga intilishga undaydi. Har bir korxona o‘z 
mijozlari va mol yetkazib beruvchi hamkorlariga oid ma’lumotlarni, ular 
bilan aloqa va munosabatlarni boshqara olishi kerak. Menejment – tovarning 
hayotiylik davrini boshqaradi, bozorga kirish vaqtini kamaytiradi, mahsulot 
sifatini oshiradi, boshlang‘ich mahsulot chiqarish tannarxini kamaytiradi, 
oldindan o‘z xaridorini topadi, mahsulot shaklini yaxshilashga yordam 
beradi, isrofgarchilikni kamaytiradi. 
Tovarning hayotiylik davri konsepsiyasi ilk bor amerikalik marketolog 
T.Levitt tomonidan 1965–yilda tariflangan edi. Ushbu nazariyaning mohiyati 
shundan iboratki, tovar o‘ziga xos tirik organizm kabi hayotiylik davrini 
o‘taydi. Ma’lumki, tirik organizm rivojlanish, keyin tug‘ilish, so‘ngra 
yetuklik, qarilik bosqichlarini o‘tib, o‘z yashash davrini o‘lim bilan tugatadi. 
Shunga o‘xshash tovar hayotiylik davri jarayonida ishlab chiqarish, bozorga 
chiqish, o‘sish, yetuklik va chiqish kabi bosqichlarni o‘taydi.Tovarning tipik 
hayotiylik davrini 9.5 - rasmda ko‘rsatilgan egri chiziqlar bilan tasvirlash 
mumkin. 
Tovarning hayotiylik davri bosqichlari quyidagicha: 
1.Kirish. 2.O‘sish. 3.Voyaga yetish. 4.Pasayish. 

---

204